Сергей Балахонов - Сьнег капітана Мантгомэры

Другі гурт казакоў падкраўся да брамы, дзе павінны былі вартаваць верныя пану Жураўскаму апалчэнцы. Палкоўнік Забела папярэдзіў іх пра гэта, але наказаў быць асьцярожнымі, бо ніхто так і не даведаўся, ці не памянялі тых на наймітаў-іншаземцаў альбо мяшчан, шчыра адданых каралю і вялікаму князю. Дасягнуўшы вуглавой часткі паркану, казакі падзяліліся: адна палова ўзялася падпілоўваць дубовыя кольлі якраз на рагу агароджы, другая ж ахоўвала першую. Гук ад пілаваньня проста немагчыма было не пачуць, але варта на вежы маўчала.

– Гэй, башта! – пачулася за парканам. – Вы там сьпіцё, трасцу вашай матары, ці як? Што там на рагу робіцца?

– Цмок аб плот сьпіну чэша, – прагучэў адказ зь вежы.

– Вы што там, курва пердалёная, палыноўкі перабралі?! – у голасе большала зласьлівасьці.

– Закасай губу да носу, – крыкнуў вартавы і дапоўніў свой адказ стрэлам.

– Здрада на Рэчыцкай! – ударыў лямант па вушох і недапілаваных кольлях.

– Братанькі, трымайце вяроўку, – зь мяцежнай вежы да казакоў зьвяртаўся вартавы. Колькі чалавек спрытна падняліся наверх. Па вежы стралялі. Сотнік Пац, разьюшаны нечаканым учынкам вартавых, перарывіста хрыпеў: “Мне аднаго. Самаручна пашаткую, як капусту”. Ніхто не цікавіўся, ці ўмеў пан Аўсей насамрэч абыходзіцца з капустай, і яго крык губляўся ў агульным гаманкім гармідары. Казакі адкінулі сьпілаваныя бярвёны і жвава, дарма што навосьлеп, памкнулі ў першую ўтвораную адтуліну. Мушкетныя стрэлы, раз-пораз трапныя, не маглі спыніць іхняга руху. Яны наскокам кідаліся на жаўнераў, не дазваляючы тым перанабіць зброю. Малавопытныя апалчэнцы, не пасьпявалі выхапіць шаблі і, дзе стаялі, паміралі ад сечаных ранаў, якімі іх, не шкадуючы, надзялялі супраціўнікі. Больш дасьведчаныя ваякі спрабавалі трымацца завучаных правілаў бою. Але казацкі націск быў нагэтулькі шчыльным, што спробы баёў па правілах цярпелі амаль поўную паразу. Мусілі секчыся, а то й зусім пераходзіць у рукапашную. Сьвятло паходняў было дужа цьмяным, а дасьвецьце ўражвала сваёй нетаропкасьцю. Мяцежная вежа, прыцэльным агнём, нагадвала пра сябе і сваю мяцежнасьць. Абарона пачынала захлынацца. Пан Пац мусіў клікаць рэзэрвы.

14.

Калі шум калатнечы ля Рэчыцкай брамы зрабіўся наймацнейшым, Лявон з сумнаватай усьмешкай агледзіў твары таварышаў і, нібы на падвесяленьне ці суцяшэньне, прамовіў: “Ну што ж. Пара чорным хмарам даць адпор. Будзьма моцнымі й мужнымі, як зубры, сьветлымі й вольнымі, як сонца. Рушымся, брацьця, хутчэй у бой”. Ён першым выйшаў на двор, і праз хвіліну ўсе адзінаццаць чалавек цугам крочылі да Чачэрскай брамы, удаючы зь сябе дружыну апалчэнцаў. Для вельшай праўдападобнасьці запяялі старадаўнюю песьню гомейскіх ваяроў:

Туман ярам, туман даліною.

За туманам нічаго нявідна.

Толькі відна дуба зелянога…

Жаўнеры зь ліку наймітаў, што вартавалі каля паркана пры Чачэрскай браме, запатрабавалі ад пеюноў спыніцца. Тыя сталі.

– Хто такія? – спытаў старэйшы з вартавых, верагодна дзесятнік.

– Пан Аўсей Пац казаў ісьці вам на ўспамогу, – басіў Дзяніс Дудар.

– Нам ваш Пац ня ўказ. У нас ёсьць свой ротмістр і яго заступнік.

– Але стан небесьпячэнства вымагае паспалітай чыннасьці валечнай, – нібы з паперы чытаючы, гаварыў Дзяніс. – І ваш ротмістар, і заступнік ягоны ўжо нежывыя. Пан Мантгомэры каначаткова праваліўся ў сон вечны. Пан Заякот ускіпеў ранамі ад шабель галцяёў казацкіх. Хіба ня чуеце стрэлаў па той край горада?

– Чуем, – голас дзесятніка прыкметна набрыняў зьбянтэжанасьцю. Ён выяўна вагаўся: верыць ці ня верыць прыбышам, пра якіх ніхто раней не папярэджваў. Адзінаццатка ўзброеных мяшчанаў напружана чакала ягонага рашэньня.

– Добра, – урэшце сказаў той, – давайце дзяліцеся: адна частка ў помач варце праваруч ад брамы, другая – леваруч. Шыбчэй толькі.

Мяшчане амаль ушчыльную падыйшлі да паркана і, паколькі пачынала віднець, змаглі добра разгледзіць жаўнераў пры байніцах. Лявон Гамелька застаўся на месцы.

– Ты чаго бавішся? – з сапраўдным неўразуменьнем спытаўся дзесятнік.

– Я адзінаццаты, – усьміхнуўся Лявон, – а адзінаццаць сёньня твая самая нешчасьлівая лічба.

Усьмешлівы мешчанін дзіўна махнуў правай рукой, і лязо кароткага меча нарабіла холаду ў грудзях важака вартавых. Адчуць наступную гарачыню небарака не пасьпеў, прыняўшы ў свае абдоймы сьмерць. Адначасова Лявонавы таварышы паднялі мушкеты і ўдарылі па бліжэйшых вартавых. Зь вежы пачулася вуркатаньне: жаўнеры на ёй не імкнуліся вызіраць, затаіліся. Гамелька ступіў пад арку, дастаў ключ, уставіў яго ў замок і вялікім высілкам пракруціў два разы.