Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Усё гэта, зразумела, выклікала неаднастайную рэакцыю жыхароў краю, якія знаходзіліся на розных узроўнях этнічнай самасвядомасці. Тыповы прыклад рэакцыі сярэдняга абываталя на беларускамоўную кнігу клясык новай беларускай літаратуры прыводзіў сам:

Такія словы Дунін-Марцінкевіч прыпісваў хатняй гаспадыні. Можна меркаваць, што на больш высокіх прыступках тагачаснай сацыяльнай лесвіцы абураных і незадаволеных таксама знаходзілася нямала. Кнігі “Гапон”, “Вечарніцы”, “Купала”, зноў жа паводле сведчання самога аўтара, разыходзіліся досыць марудна. Выяўныя паланафілы, якія не разумелі, што для пана Вінцэнта польскія цноты і беларуская чэсць былі паняткамі тоеснымі, бачылі ў яго творчасці расійскую змову супроць пальшчызны.

Так Дунін-Марцінкевіч абмалёўваў настроі тагачасных ультрапаланафілаў. Верагодна, што акурат нехта з іх і надумаў зрабіць ход траянскім канём, каб яшчэ больш мінімізаваць продаж беларускамоўнай кніжнай прадукцыі, якой і без таго было нягуста. Па словах класіка на пачатку восені 1856 г. вуліцы Менску хтосьці абклеіў досыць вялікімі плакатамі, якія ўяўлялі з сябе каляндар на наступны 1857 год:

Калі давяраць пісьменніку, на фігавым лістку стаяў надпіс “Беларуская гаворка”, а ў левым верхнім куце невядомыя аўтары змясцілі расійскамоўную фразу: “Въ 1857 году я переплюну Кохановскаго”, якая мела лагічнае завяршэнне словамі, размешчанымі пад выявай аголенай постаці класіка: “И завтракъ будетъ моимъ!”. Відавочна, што ўвесь гэты лексічна-візуальны канструкт мусіў умацоўваць абываталя ў думцы аб прадажнай сутнасці творчасці пана Дуніна-Марцінкевіча.

Пісьменнік быў шакаваны, калі паліцыя выклікала яго з Люцінкі для разбіральніцтва аб паходжанні плакатаў:

Мяркуючы з чарнавіка, паліцыя не стала заводзіць справу на пана Вінцэнта, бо здолела разглядзець антымарцінкевічаўскі змест календара і палічыла неверагодным, каб сам творца выстаўляў сябе на пасмех паланафільскай публікі. На жаль, ніякімі іншымі дакументамі гэты інцыдэнт не пацвярджаецца. Даследніца Аўгіня Мернажыцкая мае аптымістычныя надзеі адшукаць асобнік згаданага календара ў архівах Літвы ці Польшчы.

З вялікай пэўнасцю нельга сказаць, колькі разоў чыніліся спробы стварыць беларускі літаратурна-эратычны каляндар у ХХ ст. Звернем увагу на вядомыя нам факты другой паловы 1920-х гг.

Гэта быў час, калі ў БССР праводзілася беларусізацыя. Адным з аванпостаў палітыкі беларусізацыі сталася створаная пасля першага ўзбуйнення Савецкай Беларусі Калінінская акруга (Калінаўшчына) з цэнтрам у Клімавічах. Акурат там беларускае грамадска-культурнае жыццё віравала не менш, чым у сталіцы. Існавалі і літаратурныя суполкі, між якіх мадэрнісцкім эпатажам вылучалася аб’яднанне “Бабровыя гоны”.

На рэгулярных паседжаннях бабрагонцаў заўжды было шматлюдна. Маладыя пісьменнікі голасна заяўлялі пра сябе не толькі творамі, але і неардынарнымі ўчынкамі. Паэт Сямён Зызыбайла, напрыклад, вызначаўся тым, што дэкламуючы ўласны вянок санетаў “Беларускае полымя пралетарскай рэвалюцыі”, трымаў руку над запаленай свечкай і не прыбіраў яе да сканчэння чытання, хаця далонь увачывідкі пачынала падгараць. Паэтка Кацярына Змоглая маланкава атрымала вядомасць пасля таго, як свой верш-енк “Нараджэнне беларуса-бальшавіка” прадэкламавала, набыўшы перад публікай характэрную позу парадзіхі.

Невыпадкова, што акурат Сямён і Кацярына першымі згадзіліся здымацца аголенымі для календара, які прымяркоўваўся да 1926/1927 працоўнага года (тагачасны савецкі каляндарны канон) і павінен быў мець назву “Бабрагонскі кругаварот”. З ініцыятывай стварэння падобнага календара выступіў адзін з акруговых чыноўнікаў, які курыраваў сферу фізічнай культуры, спорту і масавых мерапрыемстваў, і з’яўляўся зацятым прыхільнікам мадэрнісцкіх тэндэнцыяў у беларускай савецкай літаратуры. Звалі яго Панкрат Рушывоз (паслужыў прататыпам Самсона Самасуя ў вядомым рамане Андрэя Мрыя). Для рэалізацыі задумы ён не шкадаваў ні часу, ні энергіі.