Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Для таленавітага клімавіцкага фатографа Лявона Андрэйчыка таварыш Рушывоз здабыў найноўшую на той момант фотакамеру, якая пылілася на складзе канфіскаваных рэчаў тамтэйшага ГПУ. Чыноўнік лічыў, што галоўная задача календара з аголенай літаратарскай натурай – “засьведчыць невымоўную прыгажосьць савецкага беларуса ў любых прасторава-часавых вымярэньнях і прыродна-урбаністычных абставінах”. Меркавалася, што на кожны месяц працоўнага года будзе прыкладацца фатаграфія з крытычнай масай аголеных творцаў абодвух полаў у кантэксце выразных пейзажаў ці інтэр’ераў.

З ацалелых фрагментаў папярэдніх планавых запісаў Рушывоза можна даведацца пра задуманы змест здымкаў: “пісьменьнікі і пісьменьніцы выбеглі з лазьні і гуляюць у сьнежкі”, “пісьменьнік любуецца (натхняецца на верш) некалькімі пісьменьніцамі, ідучымі ў ваду (прыгожая рэчка ці возера) на фоне заходзячага чырвонага сонца”, “дзьве (ці можа тры) пісьменьніцы-сялянкі памагаюць пісьменьніку-кавалю змыць працоўную гразь з цела (коўшыкі, цэбрыкі – абавязкова)”, “пісьменьнікі і пісьменьніцы горача цалуюцца ў восеньскім яблыневым садзе (яблыкі буйныя і пераважна чырвоныя), а з кустоў падглядвае юная паэтка Улянка Верабейка (аголенасьць выключыць, толькі выразны захапляючы позірк)”.

Ёсць усе падставы сцвярджаць, што фотасесія была распачатая, і некаторыя з пералічаных сюжэтаў былі ўвасобленыя ў здымках. Аднак раптоўна ў творчы працэс умяшалася камісія з Менску, якая фармальна прыехала з франтальнай праверкай спартова-масавай і культурнай работы ў Калінаўшчыне. Рэальна ж меў месца данос, які, верагодней за ўсё, сыходзіў з колаў старой дарэвалюцыйнай інтэлігенцыі, што вырашыла скарыстацца нагодай і атрымаць легальны спосаб адпомсціць аднаму з праваднікоў беларусізацыі ў Калінінскай акрузе.

Камісія прызнала праект фотакалендара “Бабрагонскі кругаварот” “шкоднай дэкадэнцка-нацыяналістычнай выхадкай” Панкрата Рушывоза. Ён быў абвінавачаны ў “палітычнай верлавокасьці”, якая прывяла яго да “вапіючага неразуменьня новай моральнай сітуацыі” і “грубых скажэньняў рэчаіснасьці Савецкай Беларусі”. Між тым у аголенасці пісьменнікаў чальцы камісіі ўгледзелі, не толькі “пропаганду страмопісі (порнографіі)”, але і “гнюсны намёк на галечу, каторай ні ў БССР, ні ў іншых кутках Савецкага Саюзу няма”. Аднак паколькі наўпроставых заклікаў супраць савецкага ладу ў праекце календара не знайшлося, справа Рушывоза і ўсіх удзельнікаў праекта не была кваліфікавана як антысавецкая падрыўная дзейнасць. Пісьменнікі і фатограф атрымалі стродкія вымовы з занясеннем у асабістыя справы. Улянка Верабейка была адлічана з рабфаку. А самога таварыша Панкрата Рушывоза, панізіўшы ў пасадзе, адправілі ў іншы рэгіён Беларусі загадваць “асемянатарскай фермай”.

Уранні мне патэлефанаваў Якаў Пятровіч Стывенсан і агаломшыў пытаннем: «Серёжа, ты знаешь писательницу Велеславу Менскую?» Спрасоння падумалася, што гэта ўсяго толькі нядзельны жарт вядомага гомельскага калекцыянера старасветчыны, каб не даць мне адаспацца ў апошні дзень законнага адпачынку. У адказ я прамармытаў, што зараз спецыялізуюся выключна на паэтцы Бажэне Мацюк і ніякіх Веляславаў не ведаю. Спадар Стывенсан рассмяяўся і ўдакладніў, што гаворка пра пісьменніцу канца XІІ – пачатку ХІІІ стагоддзя.

Мой сон прапаў, як і не было. Я зразумеў, што Якаў Пятровіч прапануе мне чарговыя сенсацыйныя звесткі з гісторыі даўняй беларускай культуры. «Со мной связался один мой грузинский коллега, – казаў ён. – Сообщил, что отыскал доселе неизвестный средневековый документ, в котором говориться о поездке Шоты Руставели в Киев. Среди прочего там упоминается его беседа с некой менской книжницей Велеславой. Я не сумел ему ответить ничего внятного по этому поводу. Хотя вполне возможно, что в одном из моих фондов какие-то данные о Велеславе Менской и содержатся». Такім вось ненавязлівым чынам мне было прапанавана пакорпацца ў тым фондзе. Я не стаў адмаўляцца і пасля конаўкі кавы ды двух дзяжурных бутэрбродаў паляцеў чатырнаццатай маршруткай у другі канец горада.

Якаў Пятровіч сустрэў мяне на прыпынку і правёў да таемнага сховішча старажытных артэфактаў. Фонд, у якім мне давялося досыць аператыўна працаваць, складаўся з падборак аркушаў ад розных рукапісаў ХІІІ ст. Я нават прысвіснуў, прадчуваючы, як закапаюся ва ўсім гэтым шчасці з галавою. «Свистунам завтра получка будет», – паўшчуваў мяне калекцыянер і блаславіў на пошукі. Блаславёным я пачаў працу. Першыя дзве гадзіны не далі ніякага плёну, апроч узмоцненага жадання ударыцца галавой аб сценку. Аднак акурат на такі выпадак сховішча абабіта плюшам. На трэцюю гадзіну справа пайшла добра, і да вечара я здолеў назбіраць пэўную колькасць пісьмовых сведчанняў пра Веляславу Менскую. Спадар Стывенсан быў усцешаны вынікам маёй працы і дазволіў змясціць у маім блогу кароткую біяграфію старабеларускай пісьменніцы.