Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Група задала нырца ў сожскія хвалі і паплыла на процілеглы бераг. Маскавіты ж ушчалі “з пищалей гукати, абы ся отомстить за тую свою ганбу”. З вялікаю цяжкасцю, але “за подякаю фортуны” Скарына і яго падначаленыя выйшлі жывымі з вады. Радасці было мала – аперацыя праваленая, самі ў тыле ў ворага, ніякай помачы ніадкуль чакаць не выпадала. Дзівіла, праўда, тое, што ніхто “не стал преследы чынити”. З тым подзівам забрылі яны ў нейкае пасяленне, дзе “жоны одны одинокия мешкали”. Тамака ж караімаўцы і заначавалі “добрым а ласкавым обычаем”. Простыя беларускія бабы-ёгі, якія “тылко до чужимцев в страхотие оберталися”, насамрэч “пиенкностию и кунегою красовали”. Яны і ахвяравалі для вояў яго вялікакняскай міласці колькі лятучых сродкаў, на каторых тыя “до Менску полетели рыхло”.

Вышэйшае камандаванне было незадаволеным. Сёй-той хацеў аддаць Скарыну пад трыбунал, але прадстаўлены трафей улагодзіў справу: вораг быў зганьбаваны, дарма што і застаўся “вымытым” сядзець у Гомеі. Маскоўскі ўладар Васіль ІІІ, які толькі часткова дазнаўся пра дзёрзкую акцыю вялікалітвінаў на Гомельшчыне, неадкладна загадаў узрэзаць паўночна-усходнія межы ВКЛ і напасці на Полацк і Смаленск. Сітуацыя ў краіне ўскладнялася з прычыны закалоту, учыненага чарнакніжнікам Міхалам Глінскім (у народзе – Глінскі-Папялінскі). У гэтым тлуме, крывавым балі з адцятымі галовамі сляды Скарыны часова губляюцца.

Памяць пра тое, што Францішак Скарына быў пад Гомеем захоўвалася да пачатку ХІХ ст. З вуснаў у губы перадавалася легенда пра таямнічых “нашых рускіх салдат”, якія “ночку начавалі з бабамі нашымі”, ад таго “і мы ўсе пайшлі”. Тое пасяленне зараз уваходзіць у межы горада. Тамака і месціцца вуліца імя Скарыны, а таксама вуліца Бабушкіна (званая так, як разумееце, зусім не ў гонар расійскага рэвалюцыянера). Гомель не забывае сваіх герояў.

У афіцыйнай гісторыі беларускае касманаўтыкі першымі нашымі касманаўтамі лічацца Пётра Клімук (палёты 1973 і 1977 гг.) ды Ўладзімір Кавалёнак (палёт 1977 г.). Неафіцыйна за свайго, бо нарадзіўся на крывіцкай Смаленшчыне, сёй-той уважае Юрыя Гагарына (1961 г.). Між тым Беларусь была шчыльна знітаваная з асваеннем касмічнае прасторы задоўга да названых палётаў. Мы тут не станем запыняцца на няўдалых валюнтарысцкіх спробах ката беларускага народа гаўляйтара Вільгельма Кубэ, які ў 1942 г. хацеў стварыць касмадром на месцы катастрофы іншапланетнага касмічнага судна пад Баранавічамі. Звернемся ж мы да ведамых і малавядомых крыніцаў ХVІІІ-ХІХ стст.

У Рэчы Паспалітай, стомленай ад унутранага бязладдзя і шныпарання па яе абшарах чужаземных вайсковых кантынгентаў, з 1769 г. меўся спецыфічны анклаў. Ля рачулкі Мерачанкі ў маёнтку Паўлаў – за 28 вёрст ад Вільні – існавала буржуазная рэспубліка з аўтарытарнай дыктатурай мяккага тыпу пана Паўла Ксаверыя Берастоўскага (Бжастоўскага).

Адам Кіркор у трэцім томе “Живописной России” (1882 г.) так адлюстраваў ягоную чыннасць: “Нельзя не упомянуть […] о имении Павлов […], известном под названием Меречанско-Павловской республики. Основателем ея был владелец имения, литовский референдарий, прелат-архидиакон виленского капитула […]. В 1769 г. (10 марта) основал он маленькую республику […], отказавшись от прав вотчинника, но сделавшись гражданином республики наравне с каждым поселянином и наравне со всеми подвергаясь обязанностям, предписываемым статутом республики, учрежденным сеймовым постоновлением 4 апреля 1791 г. […]. Каждый житель был человеком свободным, владел собственною землею, мог быть избран президентом республики, а равно и в другия должности. Граждане, однако, из благодарности избрали пожизненным президентом самого Бржестовского […]. В Павлове существовали училища, больница, ломбард, были даже сеймовые собрания, на которых избирались депутаты, и дела решались по большинству голосов. Многие приезжали из отдаленных мест изучать и удивляться этому небывалому в то время устройству имения, в котором все жители были свободны, просвещенны, зажиточны”.

Нядзіўна, што рэспубліка ўвабралася ў сілачку, пераадольваючы феадальныя перажыткі ў палітычным і эканамічным жыцці, ствараючы спрыяльныя варункі для развою напраўду буржуазнага грамадства. Акурат на ўздыме буржуазнае эйфарыі, як паведамляе прыпіска ў “Магілёўскай хроніцы”, пан прэзідэнт пастанавіў “czlowieka na Miesiac otprawici”. Падрыхтоўка вялася ў глыбокай сакрэтнасці, аднак усё ж была заўважаная расійскімі шпіёнамі. “На Виленщине у деревушки Павлушкино отмечается небывалое доселе перемещенье людских и лошадиных сил. Ведется некое, не вполне вразумительное строительство. Из дерев и каменья созидается нечто навроде ступенчатой башни, назначенье коей наши знатоки утрудняются определить достоверно. Вероятно, что башня оная суть взбалмошное измышленье местнаго панка и представляет собою шкилет для будущего засыпанья солью и творенья подобия снежной горы для катания с нея на санях летом”, – увосень 1788 г. даносіў у Санкт-Пецярбург штабс-капітан Міхаіл Лер-Прыклонскі.