Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Гэта быў вельмі моцны ўдар, які істотна звужаў магчымасці легальнай ці паўлегальнай дзейнасці сакральнага пчалярства. Многія пчаляры мусілі па даўняй завядзёнцы перабірацца ў лес. Тыя ж, хто вырашыў застацца пры вёсках, знаходзіліся ледзьве не пад пастаянным наглядам паліцыі. Не лягчэй даводзілася і пчалярам-святарам, бо нават у праваслаўных цэрквах на беларускіх землях расійскія ўлады пільнавалі і намагаліся выкрасліць любую яўную і ўяўную крамолу. Некаторыя вёскі, звязаныя з сакральным пчалярствам, расійскія ўлады наўмысна абралі для стварэння на іх месцы ваенных пасяленняў (праект Аракчэева). Вяскоўцаў прымусова перасялялі ў Новарасійскі край, вёскі разбуралі, каб потым пабудаваць пасяленні з аднолькавымі хатамі для расійскіх салдат. Гэта вельмі нагадвала тактыку Івана Жахлівага ў часе Полацкага этапу Лівонскай вайны. Пасекі знішчаліся разам з пчоламі. Да пчальнікоў выпраўлялі «дымную инфантерию», як жартам называлі салдат, якія пад покрывам дыму, падпальвалі вуллі. [171]

Зрэшты, на Случчыне, недалёка ад Грозава існавала даволі вялікая пчалярская вёска Мецішча, на тэрыторыю якой дзеянне памянёнага цыркуляра не распаўсюджвалася. Чаму царызм зрабіў для яе выключэнне, дагэтуль высветліць не ўдалося. Заўважым, што разам з тым царскія ўлады досыць працяглы час не імкнуліся запыніць паланізацыйныя працэсы, а кожнаму новаму пакаленню тутэйшых «крепких хозяйственников» стваралі спрыяльныя ўмовы. У 1801 г. землеўладальніку Івану Лупандзіну і купцу Васілю Мяргасаву расійскі ўрад узычыў выключнае права на вытворчасць і продаж у межах «земель вновь приобретенных» напою, які быў афіцыйна зарэгістраваны ў імперыі пад назвай «Сидр белорусский особый». [172]Такім чынам, улады, па сутнасці, санкцыянавалі новы віток сядзёрызацыі жыхароў нашага краю.

Здавалася б, увесь комплекс мерапрыемстваў павінен быў даць царызму чаканы плён. Аднак разлікі не спраўдзіліся. Урад зразумеў, што спыніць беларушчыну сядзёрам і пальшчызнай не атрымаецца. Таму ў 1831 г. імператар Мікалай І «высочайше рекомендовал» завозіць «в западные губернии боле меду из внутренних российских губерний». Апроч таго прадпісвалася «мед, добытый в белорусских и литовских губерниях, никогда не подавать на продажу без предварительной нарочной обработки с негласным, но обязательным добавлением разного рода приправ, желательно великорусского происхождения». Тлумачыўся гэты захад тым, што «пчелы в Северо-Западном краю Отечества нашего Российского чрезмерно неприхотливы в выборе цветков для изымания нектара. А посему часто тащат в ульи нектар неудобоваримых либо даже откровенно ядовитых растений, по причине чего мед у оных получается вредным для душевного здоровья подданных Нашего Императорского Величества». [173] Печкин А., Простоквашин Б., Заметкин В. «Рекомендации» кровопийцы Николая I «Палкина» в свете учения о непрерывном нарастании классовой борьбы. Ленинград, 1933. С. 146–148.

Практыка дастаўкі ў Беларусь мёду з іншых краёў, як і яго навязлівая рэклама, працягваюцца аж нашага часу. Але эфект ад «чужамёдніцтва» (тэрмін сучаснага пчаляра Віктара Карэбы) быў і застаецца непрадказальным. Камусьці чужы мёд робіць амаль поўную «перапрашыўку» свядомасці, а кімсьці ён не засвойваецца нават на ўзроўні страўніка. У 1835 г. на Любавіцкім кірмашы ў Магілёўскай губерні, дзе было вельмі шмат уладзімірскага і суздальскага мёду, медыкі зафіксавалі шэраг атручванняў сярод пакупнікоў і «пробователей приценщиков». Паліцыя збіралася прыцягнуць прадаўцоў да адказнасці. Аднак высветлілася, што многія іншыя, хто купляў ці каштаваў тыя самыя гатункі мёду не пацярпелі. Скрупулёзны следчы з Магілёва Аўлас Празаркевіч выявіў дзіўную заканамернасць: «расстройства желудка от сих медов обрели лишь покупатели, говорящие на чистейшем белорусском наречии. Иные же все едоки тех же медов изволят говорить на российском, польском и жуткой смеси разных славянских говоров». Ён хацеў заняцца высвятленнем прычын гэтага, але прадстаўнік «Трэцяга аддзялення» па Магілёўскай губерні працягваць следства забараніў. Паліцыянт жа быў накіраваны служыць на Каўказ. [174]Цікава, што і ў нас час з усімі яго моўна-культурнымі асаблівасцямі іншым разам даводзіцца фіксаваць нараканні беларускіх спажыўцоў на тое, што прывазны «мёд, который предлагают покупателям на выставках и ярмарках мёда, зачастую некачественный». [175]

Так званая 2-я экспедыцыя «Трэцяга аддзялення» імператарскай канцылярыі, якая здзяйсняла нагляд за рэлігійнымі сектамі, у Беларусі сачыла не толькі за пчалярамі, але і за лірнікамі. Старцы ці сляпцы-лірнікі ўяўляліся царскім шпікам небяспечнай сектай, якая перашкаджае русіфікатарскай палітыцы. Трэба прызнаць, што лірнікі заўсёды адыгрывалі важную ролю ў захаванні пракаветных этнічных традыцый, былі яе вольнымі рэтранслятарамі ў розныя эпохі, у т.л. і ў часы царскае цэнзуры і русіфікацыі. Калі яны збіраліся разам для абмену навінамі, пачутымі ў вандроўках гісторыямі, вершамі і песнямі, то абавязкова ладзілі пір з адмысловым мядовым напоем. Напой гатаваўся загадзя. У вялікі кацёл клалі соты з вулляў крывых пчолаў, разводзілі крынічнай вадой і варылі, потым злівалі ў бочачку і спажывалі халодным. [176]