Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Гэтыя прычыны тлумачыць беларускае народнае павер’е, згодна з якім, каб вяліся пчолы, трэба з разбітага навальніцай дуба зрабіць крыж і паставіць яго на пасецы. [155]Такі крыж выконваў абарончую функцыю, выклікаючы перуны на гора тых, хто без дазволу гаспадара пасекі спрабаваў узяць мёду ці воску. Як бачым, шведы неўпрыцям выпрабавалі гэтую функцыю на сабе. Магчыма, Свантэсан і Карлсан былі не адзінымі шведскімі жаўнерамі, што сталі сведкамі падобных дзівос. Прынамсі, захавалася шведская жаўнерская песня, якае дае падставы для такога сцвярджэння:

Застаецца незразумелым, чаму звесткі пра пчаліных пярэваратняў захаваліся толькі ў шведскіх гістарычных крыніцах. Дужа сумнеўна, што практыка абяртання чалавека ў пчолаў і назад была настолькі звычайнай для Вялікай Літвы, што ніхто не спрамогся пра гэта напісаць, пагатоў XVIII ст. было часам росквіту мемуарыстыкі. Магчыма, што на прыгадванні незвычайных пярэваратняў было накладзена вельмі жорсткае табу. Таму ні ў мемуарах, ні ў дзённіках, ні ў актавых матэрыялах пра гэтую з’яву няма і намёку. Фальклор таксама парадаксальна маўчыць.

Між тым, іншыя неверагодныя здарэнні, звязаныя з пчоламі, атрымлівалі пагалоску сярод прадстаўнікоў розных саслоўяў. У 1764 г. шмат шуму нарабіла вестка пра тое, што ў лясных гушчарах ў раёне Дукоры лоўчыя выпадкова знайшлі дзяўчынку-падлетка, якую выхавалі крывыя пчолы. Мемуарыст Ануфры Анцута пісаў: «Было той дзяўчынцы гадоў дванаццаць ад нараджэння. Па ўсім можна было сцяміць, што доўгі час яна жыла ў лесе сярод дзікіх пчолаў, ад якіх пераняла многія павадкі. Жытло сваё яна збудавала з вецця і травы ў выглядзе пчаліных сотаў. Ніхто не здолеў зразумець, чаму яно адрознівалася незвычайнай трываласцю і як у ім можна было зімаваць без ацяплення. Вопраткай, зробленай з нейкіх раслінаў, дзяўчынка нагадвала пчалу. Гэта так, каб нехта ў нас на рэдуту (маскарад – С.Б.) прыйшоў у адпаведным касцюме і машкары (масцы – С.Б.). На лоўчых, што яе знайшлі, яна спачатку злосна гула, як сапраўдная пчала. Убачыўшы ж, што тыя не забаяліся, дзяўчынка выхапіла з-за пояса доўгі добра завостраны касцяны кій і стала лаяцца беларускай гаворкай: «Не падыходзьце, сукі, а то ўджалю!». Лоўчыя былі не з баязлівых, паспрабавалі кій той адабраць, а грозную дзяўчынку скруціць. Скруцілі, але спярша кожны атрымаў па глыбокай ірванай ране. Таму ехалі дамоў, з крыві сцякаючы. А на ўездзе ў Дукоры на лоўчых наляцелі пчолы, якіх усю дарогу клікала скручаная дзяўчынка. Пчолы не сталі нікога з іх джаліць, а толькі паскідалі лоўчых з коней на зямлю. Джалы ж свае пчолы выкарысталі для таго, каб перарэзаць вяроўкі, якімі была звязаная іх выхаванка. Як што ніводная пчала пасля гэтага не памерла, значыць, былі ўсе з асаблівай пароды, пра якую захавалася шмат казак сярод простага люду. Вызваліўшыся, дзяўчынка ўскочыла на аднаго з коней і паскакала ў лес. Следам за ёй, выкручваючы ў паветры фацэтныя штучкі, паляцелі пчолы». [157] Мемуары шляхтича прежнего Минского воеводства Онуфрия Анцуты в российском изложении с присовокуплением разъяснений ряда темных да маловразумительных для нынешних русских обывателей мест. Москва, 1825. С. 303–304.

Карчмар Ёсель Заштопнік, які стаў міжвольным сведкам інцыдэнту на ўскрайку Дукоры, запісаў у сваім дыярыушы фрагмент песні, якую, нібыта, спявала дзяўчынка, з’яжджаючы ў лес:

Здарэнне абмяркоўвалі і ў магнацкіх палацах, і пад сялянскімі стрэхамі. З прычыны спрэчак на гэтую тэму былі сарваныя некалькі павятовых соймікаў. Тэма абрастала неверагоднымі чуткамі. Казалі рознае: што дзяўчынка ўмела лётаць, і лоўчыя кідалі на яе сетку; што дзяўчынка спрабавала адбівацца ад лоўчых не кіем, а трэцім літоўскім Статутам, і той, хто атрымаў ім па галаве, неўзабаве загаварыў па-французску; што дзяўчынка ўцякла не на кані, а на лясным слане, які прыбег на яе покліч; што дзяўчынак было дзве, і адну з іх пчолы лічылі сваёй другой пчалінай маткай. Каб разабрацца ва ўсім, з Менску быў адпраўлены адмысловы атрад вершнікаў. Яны спрабавалі знайсці тую дзяўчынку, але пошукі выніку не далі. Таму на ўзроўні ваяводства, а потым на агульнадзяржаўным узроўні было абвешчана, што ніякую дзяўчынку дзікія пчолы не выхоўвалі, а ўсю гэтую гісторыю выдумалі і распаўсюдзілі расійскія агенты. У адказ на гэта расійскі пасол Мікалай Рэпнін выказаў рашучы пратэст («Неча на пчелок пенять, коль рожа крива»), а прарасійскія сілы ініцыявалі прысутнасць расійскіх войскаў на Сойме Рэчы Паспалітай 1764 г. [159] Набароўская Л. Гісторыя пра дзяўчынку, выхаваную пчоламі: рэальнасць ці выдумка? // Прекрасное барокко: Сборник статей. Павлоград, 2007. С. 70.