Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Калі кіраўніцтву аховы стала ясна, што ў бочках пчолы, яны з дазволу вялікага князя вырашылі затапіць сутарэнні. «Згамованый» (арыштаваны) Гвідон Ліс «достался катованям», пры якіх прысутнічаў сам Жыгімонт Стары. З Гвідона спрабавалі выбіць «сведоцтвы» пра іншых змоўнікаў. Вялікаму князю і яго памочнікам спачатку здавалася, што за змовай праглядаецца рука Масквы. Аднак потым стала зразумела, што змову склалі ўнутраныя сілы. «Был на меду, облил медам бороду», – адзінае, што сказаў Ліс сваім катам. Праз некалькі месяцаў ён быў пакараны смерцю перад нешматлікай публікай, бо сам факт змовы замоўчваўся. [105] Противный П. Документы и материалы о «Пчелином заговоре» против польского короля Сигизмунда Старого // Из истории восточноевропейских бунтов, заговоров, революций. Новгород, 1997. С. 59–70.

Спроба Пчалінай змовы вельмі агаломшыла Жыгімонта. Будучы правадніком паўзучай паланізацыі вярхоў старабеларускага грамадства, ён усё ж мусіў лічыцца з наяўнасцю ў краіне тых сілаў, што не жадалі рахмана перабірацца ва ўлонне пальшчызны. Гэта давалася яму з вялікімі цяжкасцямі. З аднаго боку, менавіта Жыгімонт Стары зацвердзіў беларускамоўны Літоўскі Статут 1529 г. Але з іншага – акурат у часы яго ўладарання быў кінуты ў вязніцу наш першадрукар Францішак Скарына. [106] Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Мінск, 2001. Т.6. Кн. 1. С. 310. Афіцыйнай прычынай «згамованя» Скарыны сталі нясплочаныя пазыкі яго брата. Але рэальна яго схапілі за меркаваны ўдзел у джальніцкім падполлі. Толькі пагроза антыўрадавага «закалоту» (мяцяжу) у Полацкай зямлі змусілі вялікага князя асабіста вызваліць Скарыну са зняволення. [107]Тое, што наш першадрукар быў нейкім чынам звязаны з сакральнымі пчалярамі, ускосна пацвярджаецца выяваю пчалы на знакамітай гравюры-аўтапратрэце 1517 г., а таксама гімнавым пафасам не менш знакамітага фрагмента яго прадмовы да адной з біблейскіх кніг: «Понеже от прирожения звери, ходящия в пустыни, знають ямы своя, птици, летающие по воздуху, ведають гнезда своя; рибы, плывающие по морю и в реках, чують виры своя; пчелы и тым подобная боронять ульев своих, – тако ж и люди, и где зродилися и ускормлены суть по бозе, к тому месту великую ласку имають». [108] Скарына Ф. Творы. Прадмовы, сказанні, пасляслоўі, акафісты, пасхалія. Мінск, 1990. С. 45. Падаецца невыпадковым, што ў гэтым фрагменце пчолы згадваюцца непасрэдна перад людзьмі.

У часы памежных войнаў Маскоўскай дзяржавы і Вялікай Літвы канца XV – пачатку XVI ст. маскавіты выкарыстоўвалі ўласных пчол-рабаўнікоў. Адкуль яны ўзяліся, дакладна невядома. Ёсць меркаванне, што іх вывелі ў «таемных закретах», створаных на загад маскоўскага князя Івана ІІІ. Лічыцца, што пачатковым матэрыялам для маскавіцкіх пчолаў сталі некалькі крывых пчолак, якіх выпадкова прывезлі ў Маскву згаданыя вышэй Хведар Бельскі і Юры Гальшанскі. Так ці інакш, але ў азначаны час на памежныя абшары Вялікага княства Літоўскага з Масковіі прыляталі незлічоныя роі пчолаў, якія не толькі збіралі нектар з кветак, але і нахабна адбіралі яго ў тутэйшых пчолаў – як у крывых, так і ў звычайных. Летапісы і аператыўныя данясенні ў Вільню захавалі ўражвальныя звесткі пра напады маскоўскіх пчолаў на вуллі пчолаў вялікалітоўскіх. «Того року у земли а волости литовские ускраинные прылетали орды пчол московськых, точылися до вульев и чынили справжный луп, мед з вульев оных выкрадаючы и москве уносячы», – паведамляе летапісец. [109]Як толькі маскоўскія пчолы скончвалі сваю справу, пачыналася ўварванне маскоўскага войска ў землі Вялікай Літвы. І хаця такая сітуацыя паўтаралася не адзін год, амаль кожны раз Вільня не была гатовай для адэкватнага рэагавання. У «глуме» (сатырычным творы) казельскага скамароха Клопа Кумеднага «Московской и литовской бчел задушевная беседа» (бл. 1505 г.) такі стан рэчаў атрымаў сваё спецыфічнае адлюстраванне. Маскоўская пчала звярталася да літоўскай:

Літоўская на гэта адказвае: