Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Тым часам пачаўся першы бой паміж варагуючымі князямі. Някрас хацеў умяшацца, як мага хутчэй, і павёў рэшту свайго войска праз поплаў пры рацэ Святой. Праваднік з мясцовых павінен быў паказаць брод. Калі джальнікі апынуліся зусім блізка ад ракі, тая раптоўна выйшла з берагоў і заліла поплаў. Гэта не было выпадковым збегам абставін. Гэта была пастка, якую Жыгімонт пачаткова падрыхтаваў для войскаў Свідрыгайлы. На вузкім участку рэчышча прыгнанае жыгімонтаўцамі цывільнае жыхарства скінула ў ваду 500 пудоў камення з руінаў даўняй крыжацкай вежы. Войска вялікага пчаляра апынулася ў вадзе. Коні мітусіліся. Джальнікі падалі. Разам з імі падалі пераносныя калоды з крывымі пчоламі. Бачачы гэта, свідрыгайлаўскія лучнікі пачалі метадычны абстрэл поплаву. Шмат джальнікаў загінула, не маючы трывалых даспехаў. Свідрыгайла загадаў свайму войску ісці ў атаку. Але адначасова з гэтым Жыгімонт наказаў частцы свайго войска сесці ў баявыя чоўны і рушыць на іх праз заліты поплаў, каб затрымаць атаку свідрыгайлаўцаў, а заадно дабіць джальнікаў. Гэты план быў паспяхова рэалізаваны. Рэшту пчалярскага войска жыгімонтаўцы «адправілі ў вырай», наступ войска Свідрыгайлы спынілі і трымаліся да прыхода асноўных сілаў.

У часе перахода праз поплаў ваяры Жыгімонта страцілі толькі адзін човен. Жыгімонт Кейстутавіч атрымаў у бітве пад Вількамірам перамогу. Свідрыгайла уцёк «на 30 конях» у Полацк. Някраса пасля бітвы знайшлі сярод загіблых. Князь-пераможца парупіўся пахаваць забітага ворага з асаблівай пашанаю як чалавека да канца адданага сваім поглядам і ідэалам. «Егды б кождый з вас воевал не токмо за пенези и здобыч, а перш за великую цель, то ж и стало бы войско наше пятикрот моцным», – падчас пахавання звярнуўся Жыгімонт да сваіх ваяроў, ставячы Някраса і джальнікаў за прыклад. [103]

Параза джальнікаў пад Вількамірам мела ледзьве не катастрафічныя наступствы. Колькасць сакральных пчаляроў у краіне скарацілася на 90 %. Крывыя пчолы заставаліся без клапатлівага нагляду. Кінутыя пасекі, калі ўлады падазравалі іх у крывасці, знішчаліся. Той жа лёс напаткаў і кінутыя лясныя борці. Плёнам грамадзянскай вайны пераможцу карыстацца не давялося – яго неўзабаве забілі польскія агенты. Вайна расчысціла дарогу на велікакняжацкі трон сыну Ягайлы Казіміру. З аднаго боку ён фармальна падтрымліваў дзяржаўны статус старабеларускае мовы, але з іншага – не бачыў нічога дрэннага ў пашырэнні пальшчызны і паціху спрыяў гэтаму працэсу. Радыкальную апазіцыю Казімір Ягайлавіч імкнуўся знішчыць. Так было з прыхільнікамі Свідрыгайлы, што паднялі паўстанне ў Смаленску (1440 г.), так было і з тымі нешматлікімі сакральнымі пчалярамі, што мусілі хавацца па лясах і балотах, ратуючыся ад пераследу карнікаў.

Калі Казімір быў абраны каралём Польшчы, ён яшчэ больш праявіў сваё паланафільскае нутро: большасць часу бавіўся ў Кракаве. Гэткія паводзіны выклікалі абурэнне ў пэўных колах Вялікага княства Літоўскага. Асабліва былі незадаволенымі слуцкія князі, якія цягам другой паловы XV ст. сталі таемнымі апекунамі сакральнага пчалярства. Пад крыло князёў Алелькавічаў з усіх куткоў зямлі старабеларускай спяшаліся недабітыя карнікамі пчаляры, ведучы за сабой нешматлікія роі крывых пчолаў. Нездарма горад Слуцак на доўгія стагоддзі стаў сапраўднай апорай беларушчыны. Нездарма ў Слуцку выспела задума Пчаліна-мядовай змовы супраць Казіміра Ягайлавіча.

У 1481 г. слуцкі князь Міхаіл Алелькавіч разам з князямі Хведарам Бельскім, Юрыем Гальшанскім і Іванам Глінскім склалі адпаведны план. Меркавалася, што на вяселлі Хведара Бельскага і Ганны Кобрынскай, дзе меўся прысутнічаць Казімір, з напояў будзе падавацца толькі мёд крывых пчолаў, а ў час кульмінацыі свята манарху паднясуць збан з пчаліным роем, каб тыя ўджалілі яго. Але змову выкрылі на стадыі падрыхтоўкі. 30 жніўня 1481 г. у Вільні Міхаілу Алелькавічу і Івану Гальшанскаму прылюдна ўцялі галовы, а трункары бясплатна раздавалі публіцы сядзёр мязговы. [104] Лех Н. Істинний задум змови князів 1481 р. Львів, 1875. С. 3–10. Глінскаму і Бельскаму падчас сутычкі адбілі мазгі і тыя замест Слуцка збеглі ў Маскву. Зрэшты, паводле іншай версіі маскоўскі шлях яны выбралі наўмысна, каб адвесці удар ад сакральных пчаляроў.

Калі пра змову на чале з Міхаілам Алелькавічам, хаця і ў перакручаным выглядзе, але ўсё ж гавораць многія даследчыкі, то Пчаліная змова 1515 г. супраць вялікага князя Жыгімонта Старога і радных паноў забытая ўвогуле. Паводле адных звестак у ліпені, паводле іншых у верасні 1515 г. група змоўнікаў па «листах лживых» (фальшывых дакументах) даставіла ў сутарэнні віленскага Дольнага замка 33 пчаліныя вуллі, якія былі замаскіраваныя пад бочкі з віном. Выканаўцам задумы змоўнікаў павінен быў стаць нехта Гвідон Ліс (у іншых крыніцах – Лес). Ён добра ведаў вентыляцыйную сістэму Дольнага замку, таму яму і даручылі «довести пчол» да залы, дзе меркавалася пашыранае паседжанне велікакняжацкай рады. Спачатку ўсё ішло добра. Гвідон удала выдаваў сябе за чалядніка з ліку тых, хто выконваў рамонтныя работы. За гэты час ён здолеў зрабіць у вентыляцыі з дзясятак мядовых кропак так, каб крывыя пчолы ведалі, куды ім ляцець у часіну «Х». Але ўрэшце адна са служанак стала за ім сачыць – «албо з подозрейня небезпеки, албо з мыслями аморными». Убачыўшы, што Ліс у сутарэннях размаўляе з бочкамі, яна тэрмінова паскардзілася службе аховы. Ліс быў схоплены.