Сергей Балахонов - Зямля пад крыламі Фенікса (зборнік)

Існаванне падобнага кшталту звычаю пацвярджаецца звесткамі з беларускага фальклору. Вось, напрыклад, адна з архаічных радзінных песень, што была занатавана ў Падняпроўі ў канцы ХІХ ст.:

Схематычныя рысункі, у якіх распазнаюцца вобразы пчолаў і дзіцяці, раз-пораз сустракаюцца на аскепках керамікі і асобных ужытковых прадметах банцараўскай археалагічнай культуры V–VIII стст., якая ахоплівала практычна ўсю тэрыторыю Беларусі ў сучасных яе межах. Магчыма, з узгаданым звычаем звязана прымаўка: «Свае пчолкі не чыняць болькі». [61]

Шкадаванне Рэгінона Латарынгскага з нагоды дакранання хрысціянскіх прапаведнікаў да крыўскай традыцыі цалкам зразумелае. Па ўсім відаць, што не адзін місіянер, трапіўшы на старабеларускія землі, падпадаў пад уплывы тутэйшай традыцыі. Манах Адам Брэменскі ў «Дзеях першасвятароў Гамбургскай царквы» (бл. 1075 г.), не называючы імёнаў, агулам прыгадаў місіянераў ІХ—Х стст., якія «зракліся веры хрысціянскай, пакаштаваўшы мёду крывіцкага». [62] Адам Бременский. Деяния первосвященников Гамбургской церкви. Расширенная версия. Москва, 2002. С. 305. Каталіцкі святар Гемальд, аўтар «Славянскай хронікі» (ХІІ ст.), з абурэннем прыводзіў факт: адзін нямецкі прапаведнік у Х ст. настолькі паддаўся «ілжывай веры крывіцкіх бортнікаў», што «пісьмо на радзіму напісаў па-крывіцку», а ў яго родным горадзе «не знайшлося ніводнага чалавека, апроч палоннага люціча, які б здолеў разабраць сэнс напісанага». [63]

Нават у часы, калі пачалася паступовая хрысціянізацыя беларускіх земляў, кіеўскія царкоўнікі з вялікай падазронасцю ставіліся да сваіх полацкіх калегаў. У кіеўскіх храмах і манастырах забаранялі нават дакранацца да зборніка афарызмаў «Полотьска пчела» (ХІ ст.), хаця зместам ён, напэўна, мала чым адрозніваўся ад кіеўскага аналагу. Прычынай для забароны называлася тое, што палачане, нібыта, дадавалі ў чарніла і выкарыстоўвалі для змочвання старонак «мед лукавыи пчел злыих своих, егоже благочестныя слуги церкви не должныа ни вкушать, ни обонять». [64]Паводле ўскосных звестак забарону наклаў асабіста мітрапаліт кіеўскі Кірыла Грэк пасля таго, як адзін са служак Дзесяціннай царквы ў Кіеве пасля чытання «Полацкай пчалы» пачаў у часе царкоўнай службы спяваць не псалмы, а «всяко еретичьство о пчелах, иже храмы строят». Падобна, што гаворка пра вядомую і ў наш час народную песню зімовага цыкла:

Цікава, што Кірыла Грэк у сваёй забароне спасылаўся на аўтарытэт візантыйскага імператара Канстанціна VІІ Барвовароднага.

Канстанцін VІІ Барвовародны ў дадатках да свайго трактату «Аб кіраванні імперыяй» (Х ст.) папярэджваў, што сярод монаскілаў (лодкі-даўбёнкі), на якіх «русы» прыходзяць у Канстанцінопаль, варта асцерагацца лодак крывіцкага паходжання: «Крывітэіны, якія пастаўляюць монаскілы ў Кіёву, любяць хітраваць: вырабляюць іх часта са старых дрэваў, дзе жылі пчолы. А якія ў іх землях пчолы яшчэ базілеўс Маўрыкій з асцярогай пісаў. І хоць ад Крывіі да Кіёвы і ад Кіёвы да Канстанцінопаля шлях вельмі доўгі, трэба ўлічваць небяспеку, якую могуць таіць у сабе монаскілы з Крывіі. Мяркуем, што ва ўсёй Рамейскай імперыі не знойдзецца такога вар’ята, які б добраахвотна захацеў зрабіцца крывічом». [66] Константин Багрянородный. Приложение к трактату «Об управлении империей». Москва, 1991. С. 54. Калі сам імператар мусіў звяртаць увагу на падобныя рэчы, то праблема магла стаяць сапраўды вельмі востра. З іншага боку выглядае даволі пацешна, што ўладар не самай апошняй дзяржавы тагачаснага свету клапаціўся пра тое, каб нехта з яго падданых не загнаў сабе пад скуру крывіцкую стрэмку.

Між іншым, ёсць падставы меркаваць, што ў Візантыі пра асаблівасці крывіцкага сакральнага пчалярства ведалі даволі шырокія пласты жыхарства. У адным з візантыйскіх зборнікаў анекдотаў ХІ ст. знаходзім наступнае: «Мядзведзь выйшаў да ракі на вадапой. Прагнаўшы смагу, убачыў гіпапатама. Як убачыў яго, дык утаропіўся, нібыта забыўся пра ўсё на свеце. Стаяў так цэлы дзень. Гіпапатаму ад такой увагі зрабілася няёмка і ён урэшце спытаў: «Чаго пазіраеш, пане?». Мядзведзь яму на гэта: «Тваімі б вуснамі, васпане, ды мядком пачаставацца б!». «Тае бяды! Вусны я табе пазычу. А мёду за ракой у крывічоў возьмеш», – ахвотна адказаў гіпапатам». [67]Напэўна, візантыйцам было неверагодна смешна ўяўляць крыўскамоўнага мядзведзя з гіпапатамавымі вуснамі. Дарэчы, вобраз такога мядзведзя быў адлюстраваны на адным з мазаічных аздабленняў парфірнай залы імператарскага палаца ў Канстанцінопалі.