Алесь Шашкоў - Ціхая Лань

Крамнёў зноў паглядзеў на Вайцёнка.

— I гэта бяры. Ёсць копія, і не адна. Сёння спіскі будуць у Маскве.

— С-с-сёння?!

— Ага, сёння. Слухай далей.

— А гэта ўжо слухай ты, Рыгор. Загадана перадаць вусна. У пачатку чэрвеня супроць брыгады «дзядзі Колі» выступіць васьмітысячныя дывізія карнікаў, якая мае дзесяць танкаў, мінамётны полк, чатыры артбатарэі сярэдняга і буйнага калібру. З паветра дывізію будзе падтрымліваць эскадрылля бамбардзіроўшчыкаў. Мінск рэкамендуе неадкладна перавесці брыгаду на левы бераг Бярэзіны. Туды ж павінны перайсці і ўсе іншыя брыгады, што на Паліку. Сваімі сіламі яны ні ў якім разе не стрымаюць наступлення фашыстаў. Гэта, падкрэсліваю, не мая думка.

— Зразумела, Фама Савельевіч! Я заўтра ж буду на Паліку.

Кантаровіч згодна кіўнуў галавой, кінуў у печку папку, вярнуўся да стала:

— Ну а ты, камендант, чаго прыціх?

— Чакаю, — сціпла адазваўся Шаблюк.

— Ну, калі чакаеш, то слухай. Тыя людзі, пра якіх я табе казаў, павінны прыбыць сюды ў канцы гэтага тыдня. Шаснаццаць чалавек. Зброя ў іх — свая. Могуць прыйсці не адразу ўсе — як складуцца абставіны. Пароль — «чорны бэз».

Чорны бэз... Чорны бэз, — паўтарыў Iгнат, утаропіўшы свае хітрыя вочы ў столь. — Чорны бэз... Слухайце, Фама Савельіч, а чаму бэз — чорны?

— А таму, каб не кожны дурань мог так падумаць, — кінуў у адказ Кантаровіч, якога хітрая наіўнасць Шаблюка часам смяшыла, а часам і злавала.

— Ну так ужо і кожны дурань, — пакрыўдзіўся !гнат, і гарэзлівыя чорцікі, якія толькі што весела скакалі ў яго вачах, зніклі.

Ён зняў з крука ліхтар і ўжо сур’ёзна спытаў: — Павячэраем? — I, не чакаючы агульнае згоды, пайшоў паміж нараў да супрацьлеглай сцяны. Ля сцяны стаў на калені, нешта пашукаў пад нарамі то з аднаго, то з другога боку і, відаць, не знайшоўшы тое, што трэба, абапёрся рукой аб сцяну, зноў стаў на ногі. I... здарылася нешта неверагоднае. Глухая, маналітная сцяна пад рукой Шаблюка раптам уздрыгнула, і яе левы бок ціха-ціха папоўз, знік за нарамі. У сцяне ўтварыўся цёмны праём — звычайныя, як прайсці чалавеку, дзверы. Задаволена глянуўшы на Васіля, які са здзіўленнем сачыў за кожным яго рухам, Ігнат падняў над галавой ліхтар і знік за гэтымі дзвярыма.

***

Сядзелі за сталом, на сваіх ранейшых месцах, і толькі стол цяпер меў зусім іншы выгляд. Дзелавыя паперы зніклі. У цэнтры стала стаяў запацелы глячок, вялізная талерка з вяндлінай, ляжалі кольцы кілбасы, некалькі салёных гуркоў, цыбуліна, непачаты бохан хлеба, некалькі антонаўскіх яблыкаў, сонечна-жоўтых і такіх празрыстых, што праз іх залацістую мякаць, нават пры цьмяным святле ліхтара, глядзелася кожнае зярнятка.

— Гэта — для Соні! — аб’явіў Вайцёнак і накрыў яблыкі бялюткім ручніком. — А гэта — нам, — паклаў ён на запацелы глячок. — Будзем баляваць. Адзначым і тваё, Ьанавіч, і Соніна ўваскрэсенне. Мы, каюся, пахавалі вас...

— А мяне чаму? — засмяяўся Васіль. — Ладна радыстку...

— А таму, Вася, — перапыніў яго Вайцёнак, — што і Валя мая, і твой Міхась Шапавалаў паведамілі, што ты ў Маскву не вярнуўся. Прыкрыў сабою і самалёт, і сяброў-рэгулярнікаў, калі немцы на аэрадром уварваліся...

— Ну так ужо і прыкрыў... — сумеўся Крамнёў, а Рыгор адмахнуўся:

— Маўчы, хлопец. Я ж цябе добра знаю. Кліч радыстку.

XIII

«Балявалі» не доўга. Раз-другі дзынкнулі шклянкамі, і Фама Кантаровіч заспяшаўся:

— Я, браткі, пакідаю вас. Служба! — Ён сумна ўсміхнуўся і, больш нічога не сказаўшы, пакінуў зямлянку.

— Ну а мы яшчэ пасядзім, — крыху памаўчаўшы, прамовіў Рыгор. — У мяне ёсць гадзінка ў запасе.

— Дзядуля, а дзе падарунак? — усміхнулася Соня.

— А-а, падарунак! Ёсць, дачушка, ёсць... Ігнат, прынясі маю скрыначку.

Шаблюк нырнуў пад нары і ўрачыста паставіў на стол цяжкую квадрат­ную скрынку.

— Рыгор Ьанавіч, што гэта? — сумелася Соня.

— Радыёстанцыя.

— Што-о-о? — Соня павольна паднялася з лавы. — Р-радыёстанцыя?

— Ага, радыёстанцыя, — спакойна паўтарыў Вайцёнак. — I сёння мы з табой яе апробуем. А пакуль ідзі, правер, ці ўсё ў ёй ладна. !гнат табе дапаможа. Ён таксама ў гэтай справе нешта кумекае.

Застаўшыся з Крамнёвым адзін на адзін, Рыгор пасадзіў яго побач з сабою, абняў за плечы і ціха загаварыў:

— Параіцца, Вася, хачу з табою... Думаў я, думаў і рашыў: не пойдзе наш Дубровіч сюды, на Палік.

— Не пойдзе? Але ж...

— То і бяда, што на вайне шмат гэтых «але»... Так, планавалі. Ды план на вайне — што пухір на вадзе: кранеш пальцам, а ён і лопнуў. А наш «пухір» не палец крануў, — блакада і голад. Голад і доўгая блакада знясілілі людзей, і не могуць яны прыйсці да нас. Ні фізічных сіл, ні зброі не хопіць. Пустыя і жываты, і вінтоўкі. Ні хлеба, ні патронаў...