Алесь Шашкоў - Ціхая Лань

Стаўроў, відаць, даўно заўважыў яго, а можа, і проста пачуў, што нехта зайшоў у кватэру суседа, і ціха стаяў, абапёршыся на чорную кульбу, чакаў, што будзе далей.

— Сцяпан Пятровіч, — памкнуўся да яго Хмара, — дзе...

— Ведаю, — перахапіў Стаўроў. — Сам кіраваў эвакуацыяй. Раніцай эшалон з сем’ямі адказных работнікаў адправілі на Мінск. З-пад агню выхапілі. Сяргей ваш сказаў мне, што ў яго ў Маскве...

— Сярожка? Паехаў адзін? А Зоя... Зоя дзе?

— Зоя Савельеўна ў крэпасці. Усіх медыкаў мабілізавалі і адправілі ў крэпасць. Першымі — хірургаў...

Хмара прыхіліўся да сцяны. Стаўроў асцярожна дакрануўся да яго пляча, уздыхнуў і, стараючыся не вельмі грукаць пратэзам і кульбай, знік у сваёй маленькай кватэрцы, дзе, ведаў Хмара, жыў адзін: прыгажуня-жонка, афіцыянтка рэстарана, з кімсьці збегла, як толькі ён вярнуўся са шпіталя на мыліцах...

Стаяў Хмара не доўга. Нізка над горадам пранесліся самалёты, і праз якую мінуту зямля нервова затузалася, нібы ад балючае раны.

«Па крэпасці? Ці па маёй абароне?» — Ён хуценька вярнуўся ў кватэру, адшукаў пад ложкам «аварыйны» чамадан, запіхнуў у яго сваю парадную форму, накінуў на плечы шынель і, зачыніўшы дзверы на ключ, выйшаў на вуліцу, дзе чакала машына.

Над крэпасцю павольна разгаралася злавеснае зарыва...

«Туды? Не, позна. Не праскочым», — Хмара кінуў на задняе сядзенне чамадан, ціха сказаў шафёру:

— На заставу.

Ды заставы ўжо не было. Вогненны смерч гуляў над граніцай, над пагранічнымі ўмацаваннямі. Зямля, неба, зоркі — усё перамяшалася ў чорна-вогненны вал, які з дзікім рыкам, свістам і завываннем злавесна каціўся на ўсход, знішчаючы ўсё на сваім шляху.

З размаху кінуў і яго ў цесны акопчык, засыпаў зямлёю. Колькі часу праляжаў ён, аглушаны разрывам авіябомбы? Колькі часу потым, крыху ачуняўшы, ішоў следам за вогненным валам, — на ўсход, да сваіх? Дайшоў. Магілёў... Смаленск... Ельня... Нарафамінская шаша... Маскоўскі шпіталь... Адна рука... I — Зорка Героя.

А фронт? Навошта ён фронту, абломак вайны з адной рукою! Спатрэбіўся! Генеральны штаб, разведупраўленне, «Цэнтр». Палкоўнік разведкі. I вось цяпер, чаго і ў сне не мог уявіць, — камандзір партызанскога злучэння!

Будучы ў Маскве, шукаў сына. Не знайшоў. Сказалі, што разам з цёткай, старэйшай Зоінай сястрой, эвакуіраваўся. Ні то кудысьці ў Сібір, ні то ў Сярэднюю Азію. А Зоя... няўжо яна выжыла ў агні Брэсцкай крэпасці? I калі выжыла, то як магла трапіць сюды, на Палік, ды яшчэ ў адну з яго брыгад? А дзе сёння тая брыгада, якую ён яшчэ і не бачыў? Бачыў аднойчы яе камандзіра там, на Высокай выспе, у бліндажы Дубровіча, дзе і фарміравалася злучэнне з трох асобных брыгад. Грандыёзная карная экспедыцыя фашыстаў раскідала злучэнне: каго — у балоты, каго — вось на гэтую гару. I дзе яны зараз, тыя дзве яго брыгады? Рыгор Вайцёнак ведае. А вось паказаць на карце не змог. Для яго карта — «фількіна грамата». Для яго, самародка-разведчыка, карта — яго ўласныя вочы, яго дзівосная памяць. Ён ведае на сто, дзвесце, трыста вёрст наўкол кожную сцежку, на якую хоць раз ступала яго нага, помніць кожную рачулку ці азярцо, куды хоць раз закінуў сваю самаробную вуду. А вось вайсковая карта... А якая карта можа быць для чалавека, які за ўсе свае 65 год жыцця ні разу не пераступіў школьнага парога? Усё жыццё яго, ад маленства да старасці, — конь, плуг, барана ды каса, а ў ліхую гадзіну — акоп і вінтоўка ды яшчэ святая нянавісць да ворага, які пасягнуў на яго поле і яго хату. А калі патрэбна ад яго нешта больш важнае, ідзі за мной, пакажу, што цікавіць — раскажу.

«Ну што ж, і пайду, — пакінуўшы штабную зямлянку і дзіўнага дзеда, думаў Хмара. — Там, у балотах, гінуць людзі. Не па сваёй волі я іх туды кінуў. Ды што гэта мяняе? Людзі гінуць. I сярод іх... худзенькая, беленькая... Можа, гэта і не яна? Як магла яна трапіць сюды? Ды адкуль, з такога пекла!..»

Так, размаўляючы ў думках сам з сабою, блукаў па незнаёмай горачцы «абломак другой сусветнай вайны», як ахрысціў самога сябе палкоўнік Леанід Пятровіч Хмара, камандзір партызанскага злучэння. Ніякія пасты ён не правяраў, бо сам іх не ставіў і ведаць не ведаў, дзе яны ёсць. Проста хацелася пабыць аднаму са сваімі надзеямі і трывогай, а таму спалохана ўздрыгнуў, калі раптам пачуў грознае:

— Стой! Ні з месца!

— Волга, — хапатліва адазваўся ён і спыніўся, спрабуючы пры цьмяным святле шчарбатага месяца ўбачыць таго, хто так сурова і неспадзяванна абарваў яго думкі.

Людзі, што абступілі Хмару, былі незнаёмыя, але яны яго ўжо ведалі і яўна былі задаволеныя, што іх правярае сам камандзір злучэння, Герой, і што яны, хоць зусім і не героі, мурзатыя і абарваныя, не ўдарылі тварам у гразь перад высокім начальствам.