Алесь Шашкоў - Ціхая Лань

Калі ашчадна траціць запас, што зберагла сакрэтная база, прадуктаў хопіць не менш як на месяц. А там... Вунь зусім недалёка, здаецца, пад

Оршай, а мо і бліжэй, грыміць дзень і ноч артылерыйская кананада, а па начах над неабсяжнымі балотамі кружаць увішныя «Мігі» і цяжка нагружаныя транспартныя самалёты.

I ўсё ж трэба спяшацца. Дзесяткі партызанскіх брыгад і атрадаў, тысячы і тысячы тых, хто разам з партызанамі адышоў у непрыступныя для ворага балоты, цяпер, акружаныя фашыстамі двайным і трайным кальцом, ядуць траву і кару дрэў, штодзень сотнямі гінуць ад голаду і хвароб, ад асколкаў снарадаў і мін, параненыя захлёбваюцца ў балотнай твані. Трэба ратаваць людзей! Неадкладна выводзіць іх з праклятых, непрыступных для ворага мясцін. Неадкладна! Брыгада па волі лёсу ці яе камандзіра аказалася ў тыле фашыстаў, якія зусім пра тое не ведаюць. Трэба зараз жа скарыстаць гэтую акалічнасць.

Штаб працаваў. На няўклюдным стале, збітым з тоўстых, даўно пачарнелых гарбылёў, гарэла свечка, яшчэ ў сорак першым прывезеная сюды з эмтээсаўскай крамы Рыгорам Вайцёнкам, ляжала, разгорнутая ва ўсю шырыню шылераўская аператыўная карта, а вакол стала, звесіўшы над картай галовы, моўчкі стаялі Хмара, Крамнёў, начштаба брыгады Васільеў і троху воддаль ад іх дзед Рыгор, на якога зрэдку заклапочана пазіраў палкоўнік Хмара.

— Ну, дык чаго ты маўчыш, Рыгор Ьанавіч? — нарэшце ўзняў галаву палкоўнік і ва ўпор незадаволена паглядзеў таму ў вочы. — Дзе? Ты можаш паказаць гэта на карце? Ты ж быў там не раз! I цяпер толькі што адтуль.

— Слухай, герой, — не выпускаючы з рук барады, спакойна, з усмешкай азваўся дзед. — У дзесяты раз кажу табе: я нічога ў гэтых малюнках, што на тваёй паперыне, не разумею. Хочаш ведаць, дзе зараз твае брыгады, ідзем, пакажу. А гэта, — кіўнуў ён на карту, — гэта, браток, для мяне фількіна грамата.

— Добра, — уздыхнуў Хмара. — Я падумаю.

Ён згарнуў карту, узяў з нараў шынель.

— Ты гэта куды на ноч гледзячы? — затрымаў яго каля дзвярэй Дубровіч.

— Прайдуся. Спаць не хочацца. А ты кладзіся. Пасты я сам праверу. Ага, пароль на сёння?

— Волга.

— Ну, спі спакойна. Бачу, ледзь на нагах трымаешся.

— Ды троху ёсць, — стомлена ўсміхнуўся камбрыг і, не распранаючыся, забурыўся на нары.

III

Нечаканая, неспадзяваная навіна, што прынёс з Паліка Рыгор Вайцёнак, з новай сілай абудзіла ў сэрцы палкоўніка цяжкі боль, які ледзь-ледзь прытупілі час і штодзённыя беды вайны.

— У вас была жонка? — у першы ж вечар, як толькі знясіленая шматдзённым блуканнем па пушчы брыгада размясцілася на вышыні і Хмара застаўся з Рыгорам адзін на адзін у «штабной» зямлянцы, асцярожна спытаў сувязны.

Хмара ўздрыгнуў. Такога пытання ад малазнаёмага чалавека ён не чакаў.

— Даруйце, — сумеўся Рыгор, — але... Бачыце, я зусім нядаўна быў у адной вашай брыгадзе там, на Паліку. I сустрэў жанчыну. Нехта сказаў мне, што гэта іх доктар, хірург, і што прозвішча ў яе... рэдкае прозвішча: Хмара. Тут я і ўспомніў вас.

— А зваць... як завуць яе? — падаўся да Рыгора палкоўнік.

— Не ведаю. Маладая, год мо трыццаці. Светленькая, худзенькая... Ну, ды там, у балотах, усе худзенькія, — уздыхнуўшы, дадаў Рыгор і заціх.

Хмара доўга сядзеў на нарах нерухома. «Беленькая... хірург... Божа, няўжо? Тут, у балотах!.. За сотні вёрст!»

I, нібы падхопленае віхурай асенняе лісце, пранеслася ў памяці яго не такое ўжо і далёкае мінулае...

***

...Калі ён ноччу 23 чэрвеня 1941 года забег у сваю кватэру ў Брэсце, то знайшоў яе пустой. На падлозе валяліся сшыткі сына-пяцікласніка, на тахце ляжалі яго ж падручнікі і проста кнігі, а дзверы адзінай шафы, дзе захаваўся ўвесь шматгадовы камсастаўскі набытак, былі расчынены, хоць у шафе ўсё было некранутым: віселі святочныя жончыны сукенкі, яго летні цывільны касцюм. Стаялі ўнізе яго і жончыны модныя туфлі. Трошку асобна вісела парадная афіцэрская форма з двума «шпаламі» на зялёных пятліцах гімнасцёркі.

Дзіцячага адзення ў шафе не было.

Леанід Пятровіч рынуўся ў другі пакойчык, дзе звычайна спаў дванаццацігадовы Сярожка і дзе быў яго столік, за якім ён рыхтаваў урокі. Пакойчык таксама быў пусты. На століку стаяла чарніліца, ляжалі ўроскід рознакаляровыя алоўкі, а каля століка на падлозе валяўся разбіты сандалік. Леанід Пятровіч для чагосьці падняў яго, доўга разглядваў, нібы вырашаў, варта ці не яго рамантаваць, кінуў пад стол і выйшаў у калідор.

На шырокай змрочнай пляцоўцы сутыкнуўся з суседам Стаўровым, работнікам абкома партыі, яшчэ маладым чалавекам, які нядаўна вярнуўся з фінскай вайны на пратэзе, пранізлівае рыпенне якога чуў за сцяною кожную раніцу.