Виктор Казько - Як я “рабіў шпіёнам у Нью-Ёрку

- Падабаецца, толькі сонца мала, бракуе сонца.

Што ж, адказ варты дыпламата, будучага міністра замежных спраў. Мне ж хмарачосы вачэй не засцілі. Неяк вельмі ўдала стаялі яны на падмуркавым граніце Нью-Ёрка, прымушалі мяне глядзець у неба, сачыць за сонцам і гуляцца з ім у хованкі. Адзінае, чаго мне не ставала ў гарадской прыязнасці чужога ўсё ж мне Нью-Ёрка, - гэта амаль поўная адсутнасць дзяцей. У нас у Мінску яны стракатымі гарошынкамі каціліся за дарослымі, пехатой і ў вазках. А тут толькі зрэдзьчасу неяк квола па-птушынаму, як з кублаў, вытыркаліся з заплечнікаў заклапочаных матуль.

Пад маё глыбакадумнае маўчанне мы з куратарам дайшлі да канца шесцьдзясят сёмай стрыт і апынуліся на Мэдысан-авеню, ці пятай вуліцы, на рагу якой я заўсёды здзіўлена спыняўся. Не стрымаўся і цяпер. Зрок не падводзіў, хаця гэта было і непамысна мне. У вуглавым будынку месцілася нейкая крама, якой я мімаволі з першых дзён у Нью-Ёрку асцярагаўся. У мазаічных вітражах вітрын крамы раслі нейкія зусім не наскія, хаця і звыклыя майму воку дрэвы. Ніцма прыпалая да россыпу дробных камянёў разложыстая хвойка і такі ж самы ядлоўнік. Добраму сабаку хібіла заднюю нагу на іх ускінуць.

Толькі ўражвала іншае - цэннікі, кошт гэтых недалыжных хмызовых дрэў. Чатырыста пяцьдзясят, шэсцьсот даляраў. Я разумеў, што гэта нешта дэкаратыўнае, накшалт японскага мадняцкага ў тую пару бансая. Але ж бансай ён то бансай, ды навошта мне, чалавеку, гэтыя лесапасадкі, карчы і хмызы, за такія грошы. Такі бансай, такі хакей, як на ўвесь свет усклікнуў некалі спартовы каментатар Мікалай Возераў, нам не трэба. І было цікава, ці трэба ён заможным амерыканцам? Я сачыў, ці купіць хто-небудзь з іх гэты бансай. За тры месяцы майго знаходжання ў Нью- Ёрку ахвотнікаў не знайшлося. Палешукі і янкі ў нечым усё ж сышліся, аказаліся аднадумцамі, што ўсцешвала палешука - дробязь, а прыемна.

На рагу Мэдысан-авеню, пры сведках бансаевай дураты і распусты, здзеку з мяне, куратар і паведаміў мне, навошта я яму зранку спатрэбіўся:

- Будзеш ісці следам за мной, але не падыходзіць. Мы не ведаем адзін аднаго. Кароў пасвіў?

- Пасвіў, - прызнаўся я.

- Цяпер будзеш пасвіць мяне. Толькі не губляй, бо я буду каровай збродлівай. Буду, задзершы галаву і хвост, бегаць, лётаць, пераходзіць з адной вуліцы на другую. Дурыць.

- Тады б пугу.

- Абыдзешся вачыма і галавой. Палескі пастух - жывёла кемлівая. Таму і звялі разам з каровамі ў прыватных гаспадарках. А раней жа, ого, чалаве­кам жа быў, і я з іх. Буду імкнуць наперад, вяртацца, збочваць. Разявакам спыняцца каля люстраных вітрын. Не здзіўляйся. Ведаеш пра нас прыпеўку? На прыёме ў замежным прадстаўніцтве дыпламат лапае бландзінку. А тая яму піша запіску:

Как доберешься до яйца,

Не делай глупого лица.

Привет от родины сынов.

Майор разведки Иванов.

Так і мы с табой. Я - на заданні. А ты прышый кабыле хвост, а ў яе свой, павадыр-разявака. Сачы, хто ідзе за мной. Хто мільгне побач, наперадзе ці адзаду мяне двойчы, тройчы, сігналізуй мне. Сячэш?

Я сёк, і таму без пярэчанняў, а мо нават і з гонарам падпарадкаваўся яму. Чаму не пагуляць палешуку ў Нью-Ёрку ў шпіёны? Апроч таго тут мелася і адна акалічнасць. Мне варта было задобрыць свайго куратара. Апраўдацца перад ім. Вінаваты ж, вінаваты перад ім, нікуды не падзенешся.

Учора вечарам у ААН адзначалі Дзень Беларусі, і я павінен быў выступіць. На сваю бяду, як сараканожка, задумаўся: а на якой мове мне, беларусу, у Амерыцы гаварыць. Задумлівасць двуязыкага змея: зусім не думала цяля, як бы воўка з’есці. Проста разважала без кукіша ў кішэні і апазіцыйна-нацыянальнай афарбоўкі: калі Дзень Беларусі, дык і прамаўляць на свяце ў яе гонар варта па-беларуску. Хаця б таму, што Беларусь разам з Украінай і Расіяй - Савецкім Саюзам - была заснавальніцай ААН. Як краіна, найбольш пацярпелая ў Другой сусветнай вайне, краіна, што страціла кожнага трэцяга, а мо і палову свайго насельніцтва. Генацыд, не асэнсаваны і не прызнаны светам. Дарэчы, не першы, і не другі, і нават не трэці... Не выключана, што не апошні...

Мо таму яна і страціла сваю мову. Гаварыла ў ААН на мове старэйшага брата, як, між іншым, гаворыць і сёння. І я выйшаў на трыбуну і пачаў выступаць на беларускай мове зусім не пратэстова. Мо больш нават па глупстве. А мо і не па глупстве. Час, зноў жа, куды больш празорлівы за нашу існасць. Недзе нешта яшчэ не яўленае лунала ўжо ў прасторы. Мяняла і разбурала застойную, зацята задубелую рэчаіснасць і чалавека, у тым ліку і мяне ў ёй. І было гэта ніколькі не стыхійна, свядома. Не ведаю, ці разумела зала, а сядзелі там і ўкраінцы, і расейцы, і амерыканцы, белыя і чорныя - усе слухалі ўважліва і, здаецца, са спачуваннем і перажываннем. Бо якраз пра вайну і дзяцей вайны, сваё дзетдомаўскае я і гаварыў.