Мікола Адам - …І прыдбаў гэты дом

Мама ўздыхнула, развітваючыся ў думках з дзяцінствам, міжвольна ўзгаданым. У гэты ж момант проста над яе галавой нізка-нізка праляцеў бусел...

Нечакана пачулася, як бразнула клямка засаўкі ў весніцах, і ў двор прайшлі бацькавы бацькі, але спыніліся на паўдарозе, быццам аслупянелі, пабачыўшы гасцей.

Мама выпрасталася ва ўвесь рост і таксама замерла, нібы яе зачаравалі.

Бацька рушыў насустрач бабе Марусі і дзеду Івану. Параўняўшыся з імі, парукаўся з адным, другую абняў і сказаў:

— Здраствуй, маці!

— Здароў, — адгукнулася тут жа баба Маруся, пазбавіўшыся здранцвення. — А чаго гэта ты тут? — запытала, нібы не зусім радая была сыну.

— Я ж вам пісаў, — не разумеў халоднага прыёму бацька, — што прыеду да вас у адпачынак з жонкай. Вы што, ліста не чыталі ці не атрымоўвалі?

— Чыталі, — не адмаўлялася баба Маруся. — Ляжыць недзе той ліст пад праграмай, кажацца. — Позірк на дзеда Івана.

— Мы вельмі рады, сынок, — сказаў той да бацькі, — канечне, што вы прыехалі. З працы проста, стаміліся, туга саабражаем.

Ён абмінуў бацьку, пакінуўшы жонку на яго, і паспяшаўся да мамы. Павітаўся словамі з ёю, зрабіў на пальцах «айн момант», чым рассмяшыў нявестку, памыў рукі пад рукамыйнікам, тады зноў вярнуўся да мамы, і яны абняліся.

Падышлі і баба Маруся з бацькам.

— Дабро паджалаваць! — працягнула маме баба Маруся абедзве рукі з пігментнымі плямамі на кісцях.

Мама паціснула іх. Ёй падалося, што баба Маруся была шчырай.

Баба Маруся прыемна здзівіла маму. Адносілася да яе ветліва і цёпла, цалкам магчыма, што з-за цяжарнасці нявесткі. Усё ж першага ўнука ці ўнучку насіла. Мама ўвіхалася па гаспадарцы, калі гаспадары сыходзілі на цэлы дзень на працу, гуляла па вёсцы з бацькам, хадзіла на мост з ім і на Нёман.

А праз некалькі дзён бацька запытаў у мамы, калі яна думае ехаць дамоў. Адказ мамін яго агаломшыў. Яна збіралася заставацца тут, у Вёсцы, жыць! Ёй так спадабалася прырода, чыстае паветра, цішыня, спакой, але больш за ўсё — школа, якая, аказваецца, была пабудавана на ўласныя сродкі галоўным беларускім паэтам Якубам Коласам, між іншым, ураджэнцам гэтых цудоўных мясцін. Чаму бацька ніколі не расказваў ёй пра знакамітага земляка? Іх з бацькам дзеці павінны нарадзіцца тут і вучыцца таксама тут, у школе, пабудаванай класікам. Вось чаму будынак школы такі прыгожы і падобны на маленькі палац. Магчыма, Колас не толькі прафінансаваў будаўніцтва, але і прымаў непасрэдны ўдзел у праектаванні, уласна, будынка. Верагодна, ды што верагодна, напэўна і настаўнікі ў школе выдатныя. Ніякіх іншых, мама не сумнявалася, у такой школе проста не магло быць.

Аргументы маміны пахіснулі зямлю з-пад бацькавых ног. Адчай авалодваў ім з прагнасцю плюшча. У вачах пацямнела. Катастрофа здавалася немінучай. Ніякія абвяржэнні, доказы адваротнага на маму не дзейнічалі, і яна дзівілася бацькавай пазіцыі, бо разлічвала на яго падтрымку і разуменне, тым больш што сваім рашэннем думала парадаваць яго. Застацца жыць і працаваць на зямлі, падараваўшай ёй мужа. Нараджаць дзяцей на радзіме мужа — ці ж гэта дрэнна?

Бацька ўчапіўся за апошнюю саломінку, напомніўшы, што ўсё адно трэба вяртацца ў Казахстан хаця б дзеля таго, каб звольніцца яму з шахты, ёй з бальніцы, забраць дакументы і шмат чаго іншага зрабіць. Ён спадзяваўся завезці маму ў Шахцінск, а там яна сама перадумае. А калі не сама, то гераічны дзед паўплывае.

Мама, аднак, запярэчыла яму, што неабходнасці вяртацца ў Шахцінск абаім няма. Бацька можа з’ездзіць і адзін, уладкаваць іх агульныя справы і пасля прыехаць да яе. Самае дзіўнае, што баба Маруся падтрымала маму. Сказала сыну, каб не выдумляў і ехаў гэтак, як жонка кажа. Ёй куды, цяжарнай? Хоць і не відаць яшчэ добра жывата, але лішняга стрэсу і нагрузак лепш пазбягаць. І чаго гнацца за свет? Хіба ў Вёсцы няма работы? Ці аўтобусы не ходзяць у горад? Ходзяць, ды яшчэ як, кожную гадзіну, лічы.

Бацька не верыў сваім вушам. Калі гэта паспелі так паразумецца баба Маруся з мамай? Але ён скарыўся, прыняў, так бы мовіць, удар лёсу.

Мама, між тым, знаходзілася ў нейкім элегічным ці нават ідылічным стане. Напэўна, адчувала, што трапіла ў зямны рай. Слухала песні птушак, сонца і неба, быццам самы круты сімфанічны аркестр у Крамлі, размаўляла з катом, вулічнымі сабакамі за плотам, пчоламі і восамі ў садзе, як з міжпланетнымі прышэльцамі, якія, дарэчы, разумелі яе і прымалі за сваю. Дзед Іван ва ўсім падтрымліваў маму, дапамагаў, калі яна прасіла, і, тым больш, калі не прасіла. Баба Маруся таксама не абдзяляла ўвагай, але асабліва не назаляла, каб не надакучыць. Неяк распавяла, як ёй давялося, скончыўшы ўсяго два класы польскай школы (Вёска да 1939 года належала Польшчы), ісці да пана пасвіць каровы. Татка з маткай не палічылі патрэбным працягваць адукацыю дачкі, бо не бачылі імпэту самой дзяўчынкі да вучобы і таму адправілі ў школу іншае дзіця. Не хочаш вучыцца — ідзі працуй. У дзесяцігадовым узросце баба Маруся апынулася за Нёманам зусім адна і ў чужой заможнай сям’і ў якасці прыслугі. Гаспадарскія дзеці выглядалі анёльчыкамі ці зефірамі — чысценькімі, гладзенькімі, беленькімі — з прыгожымі кніжкамі ў руках. Яны пагарджалі нават позірк спыніць на заўсёды мурзатай дзяўчынцы з-за Нёмана, ад якой, да таго ж, непрыемна патыхала каровамі. Яна працавала за ежу і начлег, грошай ёй ніякіх не плацілі. З тых часоў баба Маруся ненавідзела белы колер і кніжкі, асабліва дзяўчат, дый жанок, якія захапляліся чытаннем. Яна не жалілася маме на лёс, проста выпіла крыху пасля працы, на што мела законнае права, а пагаварыць не было з кім, акрамя нявесткі, прынамсі, у той момант. Баба Маруся шкадавала сябе, забыўшыся на маміну прысутнасць, чаго ніколі не даруе ёй. Як назло, ні дзеда Івана, ні бацькі ў хаце не было, каб спыніць хвалю ўспамінаў, перакручаных зласлівасцю і з’едлівасцю, нібы фарш у мясарубцы. Адзін бавіўся на двары, другога мама праводзіла на аўтобус. Яна верыла, што хутка ў яе з бацькам будзе ўсё цудоўна. У іх і так было ўсё цудоўна, але будзе прыўкрасна, як толькі бацька вернецца, развітаўшыся з мінулым жыццём, каб распачаць новае.