Мікола Адам - …І прыдбаў гэты дом

На наступны дзень бацька тэлеграмай паведаміў сваім бацькам пра хуткае вяселле і запрасіў іх на ўрачыстасць. Бабе Марусі навіна не спадабалася, дакладней, тое, як яна была пададзена. Не па-людску. Бацька мусіў, па яе разуменні, папытацца дазволу ў яе і спачатку пазнаёміць з нявестай, паказаць абранніцу Вёсцы, пачуць ухвалу ці, наадварот, словы неадабрэння. Тэлеграма абурыла бабу Марусю, больш за тое, пакрыўдзіла, і яна адмовілася ехаць на вяселле, забыўшыся, што сама ўвогуле не палічыла патрэбным не тое што паклікаць, нават сказаць маці пра свой шлюб, і што нарадзіла першае дзіця ў так званым граху. Магчыма, калі б побач быў яе бацька, усё склалася б інакш, але той прапаў без зветак на фронце. Дзед Іван напомніў ёй пра іхняе агульнае мінулае і дадаў, што іх сын дарослы і мае права рабіць так, як лічыць патрэбным.

Апошнім часам яны часта лаяліся, па-сутнасці, ні з-за чаго. Маглі завесціся і проста так, дзеля інтарэсу. Не іначай, старэлі. Аднаго разу баба Маруся нават давяла дзеда Івана да інфаркту, пасля бегала па суседніх хатах у пошуках рады, бо не разумела, чаму раптам муж паваліўся, як куль, на зямлю і не варушыцца, а з носа яго цячэ кроў. Суседзі выклікалі «хуткую», якая завезла дзеда Івана ў райбальніцу. Паспелі адкачаць.

Мо баючыся не перажыць другі сардэчны прыступ, дзед Іван хутка супакойваўся, выходзіў з хаты ў двор, затым за веснічкі. Вакол прыгажосць! Усё зелянела, буяла, квітнела, гудзелі пчолы. З пашы вярталіся каровы, насыціўшыся за дзень смачнай травой, ляніва перастаўлялі ногі і нават мыкаць ленаваліся. Да вулічнага калодзежа, што стаяў каля дарогі праз два двары, наблізіўся сусед і сябар дзеда Івана Рахвал набраць вады. Дзед Іван неўпрыкмет для дзеда Рахвала падкраўся ззаду і, як хлапчук закрыў яму вочы рукамі. Той ад нечаканасці ажно выпусціў ручку калаўрота і ўтапіў вядро.

— Шалэйка, ты? — пазнаў ён навобмацак дужыя валасатыя рукі дзеда Івана.

Толькі дзед Іван падобным чынам над ім паджартоўваў, так што памыліцца дзед Рахвал не мог. Яны парукаліся, хоць за цэлы дзень бачыліся ўжо разоў дзесяць.

— Здарылася што? — выцягнуўшы поўнае вядро вады з калодзежа і пераліўшы яго ў пустое, запытаў дзед Рахвал.

— Сын жэніцца! — з гонарам вымавіў дзед Іван. — Тэлеграму даслаў. Вось збірацца трэба на вяселле.

— Дык віншую! — яшчэ раз паціснуў дзед Рахвал (дарэчы, гераічны партызан) руку дзеду Івану і запрасіў абмыць навіну, бо за такое грэх не выпіць.

Шалэйка, між іншым, — лішняя частка ў драўляным коле і вулічная мянушка бацькавай сям’і.

Зразумела, што баба Маруся паехала на сынава вяселле, яшчэ прыхапіла і сястру Соню з Мінска, не кажучы пра дзеда Івана, якому больш за ўсіх не цярпелася пазнаёміцца з будучай нявесткай, і ўсю дарогу да Шахцінска ён наракаў на занадта доўгі шлях: стаміцца можна, пакуль дабярэшся, і свята не на ўме будзе. Баба Маруся таксама так лічыла, але моўчкі і назапашвала ў галаве спіс прэтэнзій, які абавязкова па прыездзе прад’явіць сыну.

Ехалі яны цягніком да Караганды (а гэта сапраўды доўга), хутчэй дабраліся б самалётам, але ж і больш заплацілі б за білеты. У Карагандзе пераселі на аўтобус да Шахцінска. На Шахцінскім аўтавакзале іх сустракалі бацька з мамай і нязвычная спёка. І баба Маруся, і Соня мелі залішнюю вагу, спёка хутка адолела іх яшчэ ў аўтобусе. Яны ўвесь час хацелі піць і сцякалі потам. Дзед Іван трымаўся мужна, аднак і ён раз-пораз прыкладаўся насоўкай да свайго лысага чэрапа ў венчыку белага пуху па баках за вушамі.

Сустрэча атрымалася вялая і стрыманая. Толькі дзед Іван абняў сына і нявестку, якую яшчэ і пацалаваў. Ён быў рады бачыць і бацьку, якога даўно не бачыў, і маму, якая яму, хочацца думаць, спадабалася. Ва ўсялякім разе ўсміхаўся ёй дзед Іван ветліва і шчыра.

Наконт будучай свякрухі мама здагадвалася. Яна была амаль упэўнена чамусьці, што не спадабаецца ёй. Баба Маруся, як пабачыла акуляры на маміным твары, так адразу і знікла ў ёй цікавасць да сынавай будучай жонкі. Ёй не падабаліся дзяўчаты і жанчыны з разумным позіркам, асабліва ў акулярах. Яна лічыла, што тыя вочы сябе асляпілі кнігамі, якія нічога добрага не нясуць, а толькі адымаюць час і зрок. «Гэта замест таго, каб уходжвацца па гаспадарцы і глядзець мужыка, жонка будзе кніжкі чытаць, ці што? — выгаворвала баба Маруся дзеду Івану пасля. — Дый тошча нейкая яна». Дзед Іван адмахваўся ад жонкі рукой, праўда, неяк сказаў, што сыну з ёю жыць, яму лепш відаць, чым бацькам. Калі ж баба Маруся пабачыла колькі кніг знаходзілася ў адной толькі гасцёўні гераічнага дзеда, бацькі нявесткі (вяселле пасля ЗАГСа працягвалася менавіта там), іх хапіла б, каб скласці некалькі вясковых бібліятэк, яна жахнулася: на халеру гэтулькі? Баба Маруся сапраўды не разумела, якое задавальненне можна было атрымоўваць ад чытання, а тым больш траціць на кніжкі грошы. Адна справа, калі іх чытае школьнік, бо ён абавязаны чытаць, каб зарабіць станоўчую адзнаку і ўвогуле скончыць школу, бо без пасведчання аб яе заканчэнні зараз нікуды, іншая — калі дурнотай займаецца дарослы чалавек. Сама баба Маруся скончыла два класы польскай вясковай школы і цалкам задаволеная. Навучылася лічыць і пісаць — і досыць. Кніжкі — для шляхты, якой няма куды сябе падзець ад вольнага часу. Простаму чалавеку яны не патрэбны, тым больш дзяўчыне. Пераканаць яе ў адваротным было немагчыма.