Таіса Бондар - Гульня ў падкіднога [журнальный вариант]

- Цьфу! - сплюнуў Ковач горкую думку, перш чым, моршчачыся, дапіў каньяк, і зноў распластаўся на мулкім вагонным матрацы.

Ляскаталі колы. Парыпвала недзе над дзвярмі кепска замацаваная па­нелька. Пахістваўся раскалыханы рухам цягніка змрок, які запаўняў купэ, і, зрэдку раздзіраемы на колькі імгненняў бліскамі ліхтароў за чыгуначным палатном, дзесьці над соннай, засыпанай снегам станцыяй, быццам пакрэктваў у адказ на ўвагу Ковача. Увагу няпэўную, расплывістую, як са­ма ноч, што не ўтрымлівала цягнік, а неслася ўслед за ім - па ягоных дум­ках, праз ягоныя думкі... I ці лёткі рух гэты, ці выпіты каньяк - а мо і тое, і другое разам? - уплывалі на іх, але хутка Ковач ўжо нічога не ўзгадваў, нічога не ўспрымаў, апроч палясквання колаў і пахітвання спаласаванага промнямі ліхтароў змроку побач. Побач - і над сабой...

Праўда, зрабіўшы пэўнае намаганне, заўважыў: над ім змрок здаваўся бяздонным. Быццам не стрэшка вагона, а начны прасцяг пакалыхваўся ўгары. Усё вышэй і вышэй. Так што ў хуткім часе пагляд проста не дацягваўся да нейкай мяжы яго - тануў, патанаў у бязмежжы, перш цёмным, амаль чорным, потым усё больш разрэджаным і пасвятлелым. «Ноч мінае, ці што?» - мільганула далёкае і нібыта чужое, незнаёмае недаўменне: ён жа толькі прылёг, толькі збіраўся прыкрыць вочы краем ручніка і чарговы раз паспрабаваць заснуць!

Мяжа паміж яваю і сном чэзла, знікала, але гэтага Ковач ужо не ўсведамляў. Вышыня - ці, дакладней, глыбіня - уцягвала, зацягвала ў свае тоні пражытае і перадуманае, зацягвала яго самога, і з’явілася дзіўнае адчуванне лёгкасці. Так, нібы ён раптоўна выбавіўся ад усіх повязей з жыццём - і адпачываў. I было не важна, колькі такіх хвілін адпачынку выпала яму гэтым разам, - яны выпалі, доўжыліся, кіруючыся нечым па-за яго свядомасцю, па-за рэаліямі здоўжанай ночы.

Хоць якія ўжо там рэаліі! Усёй рэальнасці, што паляскванне жалеза, ды і яно хутка пачало нагадваць паляскванне бізуна, перш - па камені, потым - па нечыіх стогнах. Удар за ўдарам - рытмічна, няўхільна, бязлітасна, і што самае дзіўнае: рэха іх іскрамі рассыпалася круга, каб праз міг-другі яркія іскры-бліскі ўзмывалі ўгору, застываючы там россыпамі зорак. Самых сапраўдных зорак і зорачак! Яны нават паміргвалі...

- Гэта яшчэ што за чартаўшчына? - не пацікавіўся, а, хутчэй, абу- рыўся Ковач, шукаючы паглядам відочную праяву хоць бы якой прычыны: нечым жа гэта павінна было вытлумачвацца!

- Ну, чаму адразу - чартаўшчына? Тэатр. Тэатральны эфект, - прыйшло тлумачэнне, і Ковачу ў галаву не стукнула задумацца, адкуль - прыйшло.

- Тэ-атр? - перапытаў, азіраючыся.

Здалося, менавіта тое, што заазіраўся, змяніла бачную карціну. Змяніла кардынальна. Бо вось ужо - ні цёмнай пространі вакол, ні паміргвання зорак, ні іскраў ці іскрачак. Змрок раптоўна саступіў святлу, і калі спачатку святло было цьмяным, халодным, то ў наступныя імгненні значна пацяплела, паступова набіраючы яркасць, і адразу выразна ўбачыўся брукаваны пляц, каменная сцяна высокай будыніны за ім, рухомыя цені на сцяне.

Ковач напружана ўзіраўся ў іх, каб зразумець, дзе іх гаспадары і хто яны, а святло ярчэла - і так хутка, што, здавалася, вось-вось выбухне, як выбухнула б ад перанапружання электралямпачка. Ён нават заплюшчыў вочы, перасцерагаючыся, але перасцярога аказалася марнаю, бо, і не пазіраючы, усё да драбязінкі і ледзь заўважнай шчэрбінкі на каменнай сцяне выразна бачыў.

«Ат!» - адмахнуўся, скараючыся непазбежнаму, узгадваючы, што ўвогуле збіраўся заснуць, адпачыць, а не бадзяцца думкамі хто ведае пад чыімі сценамі...

«Хіба зусім незнаёмая сцяна? - пакпіў нехта нябачны. - I зубцы яе нічога не нагадваюць?»

«Якія яшчэ зубцы?» - не зразумеў ён, але тут жа пазнаў чырвоную зубчастую сцяну, і плошчу, і цёмную ўсечаную піраміду маўзалея, і постаці наверсе... Хоць наконт таго, чые постаці, мо і памыляўся: адразу, з усёй пэўнасцю сцвярджаць не ўзяўся б. Ці мала хто там стаяў! Ды і ці стаяў, невядома: цені на сцяне зніклі, яны з'явіліся...

«Дурню сёе-тое з неверагоднага паказаць хочуць, а ён за разважанні чапляецца», - азвалася цішыня, і Ковач не знайшоў, чым адказаць: што - адказваць? каму?

А дзеянне ўжо было запушчана, спружына пачала раскручвацца, і хоць адчуванне калі не ўдзелу, то прысутнасці падчас разыгранага дзеяння заставалася, нідзе і ніяк ён сябе больш не ўсведамляў, ні з чым і ні з кім не атаясамліваў. Усё адбывалася без яго ўдзелу і неўзапраўду - так, нібы разыгрываўся дзіўны спектакль тэатра марыянетак, дзеючыя акцеры якога заставаліся за шырмаю (дакладней, за каменнымі парэнчамі маўзалейнай трыбуны), а ўсе ролі выконвалі марыянеткі. Лялькі!