Таіса Бондар - Гульня ў падкіднога [журнальный вариант]

- Жыццё - тэатр, і ўсе ў ім - скамарохі... Сёння гэта часта - і не беспадстаўна - паўтараецца, - быццам пачуўшы яго нямую просьбу, прадоўжыла Саня. - Вось толькі тэатры розныя здаўна існавалі: драматычныя, музычныя, сатырычныя, эксперыментальныя... Страшна, калі ўсе яны раптам - па патрабаванні адпаведна настроенай публікі - ператвараюцца ў тэатры марыянетак, з тым, каб сцэна і зала зліліся ў жаданні іграць і перайграць уся і ўсіх. Калі не будзе ні акцёраў, ні гледачоў, а тыя, і другія акажуцца лялькамі ў спрытных руках якога-небудзь рэжысёра, свайго ці заезджага. Свят, свят, свят!

- Няўжо такое магчыма? На самай справе, магчыма? Мы ж - жывыя!

- Той, хто жывы, жыве. Змагаецца. Супрацьстаіць любому замаху на сваю індывідуальнасць. Не аддае каму б там ні было права на твор­часць. I не адно табе кажу гэта, Стас, з усёй цвёрдасцю, на якую здатная, a і сабе.

- Няўжо такое магчыма? - зноў задумліва паўтарыў ён.

- Усё магчыма. На жаль. Ці на шчасце... Як для каго, напэўна. Але я пра іншае, Стас, - узіралася ў яго Саня.

- Пра іншае?

- Той, хто становіцца лялькаю ў чыіхсьці руках - па сваёй волі ці пад прымусам, - аднойчы ламаецца. Ламаецца, бо ніводная канструкцыя, апроч створанай Богам па Ягонай волі і ласцы, не мае сілы і ўстойлівасці, не можа вытрываць зменлівасці і жорсткасці жыцця. Не можа ў прынцыпе. А калі не пра прынцып, а пра чалавека разважаць, то творчую, тонкую чалавечую натуру, адораную Госпадам не толькі свабодай волі, a і асобым дарам, талентам, нішто не абараняе, не ратуе ад краху. Найперш - душэўнага. А ўжо за ім...

- За ім - беспрасветны змрок, - зноў пазмрачнеў Стас, хоць і адчуваў у сэрцы ўдзячнасць Сані за тое, што не пакінула яго сам-насам са сваімі думкамі і гаворка працягвалася.

- Беспрасветны тады, калі не асветлены нічыёй памяццю, - ледзь заўважна кранулася яна дрогкай рукі Стаса, быццам супакойвала, быццам пералівала ў яго крупіцу сваёй сілы. - Ты напішаш... лепшыя свае вершы напішаш, Стас, прысвяціўшы іх памяці Любы. I ўсе будуць чытаць іх, узгадваючы вялікую актрысу, дзівячыся радкам, якія прадыктуе любоў.

- Так, так! Я напішу!

- Веру, Стас, - пагладзіла яна яго руку, падымаючыся. - А я запрашаю цябе на спектакль. Апошні спектакль па шэкспіраўскай п’есе, дзе Люба сыграе Кардэлію.

- Сы... сыграе?! - падымаўся той услед за ёю. - Ты... Вы што та­кое гаворыце?

- Яе не будзе, Стас. I ўсё ж - яна сыграе гэты спектакль! Гэта паклон наш ёй на расстанне. Прыходзь. Сам усё ўбачыш.

Саня пайшла да выхада, чамусьці, нягледзячы на стан паэта і яго разгубленасць, упэўненая, што ўсё будзе добра, што Стас прыйдзе на спектакль і потым напіша цудоўныя вершы, над якімі заплача не адна чуйная душа.

***

Слізгаючы паглядам па афішы, якая абвяшчала аб апошнім спектаклі па п’есе Шэкспіра «Кароль Лір», мала хто заўважаў, што ў ролі Кардэліі па-ранейшаму значылася Любоў Гаруня. А калі хто і заўважаў, то не надаваў асаблівага значэння: старая афіша, ранейшы склад трупы - не паспелі ці не схацелі мяняць... Пытанне, чаму ў сярэдзіне сезона гаворка ішла аб апошняй пастаноўцы, гэтаксама асабліва нікога не хвалявала: хто гэтым часам хадзіў у тэатр? Заўзятых тэатралаў, якія ведалі пра тэатр калі не ўсё, то многае, дзесяткі два набралася б, ды што яны маглі ў атмасферы агульнае абыякавасці да сваёй - і, тым больш, чужой - долі? У іх была свая роля, зусім нязначная, можна сказаць, незаўважная, і на авансцэне, чаго б ні тычылася, яны рэдка з’яўляліся. Адно каб кветкі каму з акцераў перадаць.

Урэшце, афіша і афіша! Апошні спектакль дык апошні! Чуткі пра трагічную смерць адной з галоўных гераінь калі і не зусім аціхлі, то до­бра прывялі, а нечая задума... Якой новай задумаю можна ўзрушыць сучасную публіку?

Пэўная інтрыга, вядома, была. Адчувалася. У блізкіх да тэатра колах, сярод тых, хто асабіста, па ўзгодненай схеме, запрашаўся на спектакль у гэты вечар. Пасвечаных жа ў разгадку яе не набралася б і дзесятка. Ды і сярод іх двое-трое выглядалі залішне напружанымі і незадаволенымі: Саніна задумка... I яшчэ невядома, чаму раптам рэжысёр пагадзіўся з ёю, адступіўшы ад уласнае інтэрпрэтацыі.

Урэшце, Стас над такімі рэчамі не задумваўся: напярэдадні пазваніла Саня, нагадала пра запрашэнне - хіба мог ён не пайсці? Хіба мог прапусціць спектакль, прысвечаны памяці Любашы? Надламаная трагедыяй душа паціху распроствалася, звыкалася з прыступамі болю і праваламі у пустату, адкуль патыхала холадам і адчаем, наноў вучылася прамауляць да неба. Паэзія, хоць і нячаста, гасцявала ў яго заваленым кнігамі пакойчыку - і тады нараджаліся сумныя, шчымлівыя радкі. «Ноч заварвае чорную каву, чорны дзёгаць бяссонных хвілін, ледзь прыгубіўшы, штосьці пра славу, пра пакутніцтва шэпча зямлі. А якая ў тым слава - памерці? Дзень прачнецца папросту раней, каб паспець тую плямінку сцерці, што зашэрхне крывёй на сцяне. Разагнуўшыся - гэткага гора! - нават не прыгадае імя, што насіў толькі ўчора. Учора... Ноч нясе шкадаванні дарма: я прымаю і гэту пакуту. Веру ў пеўчую долю сваю і па кроплі - па сло­ву! - атруту з пераможнай усмешкаю п’ю...»