Deborah Harkness: Czarownica

Kiedy postanowiłam podjąć studia doktoranckie, program oferowany w Oksfordzie wydał mi się lepszy od wszystkich pozostałych. Wybrałam specjalizację w dziedzinie historii nauki i w moich badaniach skupiłam się na okresie wypierania magii przez wiedzę, kiedy to astrologia i polowania na czarownice doprowadziły do Newtona i odkrycia powszechnych praw przyrody. Poszukiwanie racjonalnego, a nie nadnaturalnego porządku w naturze znalazło odbicie w unikaniu przeze mnie tego, co było ukryte, czyli magii. Linie, jakie już nakreśliłam między tym, co działo się w mojej świadomości, a tym, co nosiłam we krwi, stały się bardziej wyraziste.

Ciocia Sarah prychnęła na wieść o mojej decyzji specjalizowania się w XVII-wiecznej chemii. Jasnorude włosy były zewnętrzną oznaką jej porywczego usposobienia i ostrego języka. Była rozsądną czarownicą, która bardzo otwarcie wyrażała swoje poglądy, i miała tak wielką charyzmę, że po wejściu do jakiegoś pomieszczenia od razu zdobywała władzę nad obecnymi. Jako filar społeczności Madison, była często wzywana do kierowania sprawami, gdy w mieście dochodziło do dużego lub małego kryzysu. Teraz, gdy nie musiałam już wysłuchiwać codziennej dawki jej zjadliwych uwag na temat ludzkich słabości i sprzeczności, byłyśmy w dużo lepszych stosunkach.

Dzieliły nas setki kilometrów, ale odległość ani trochę nie złagodziła jej charakteru. Sarah uznała za śmieszne moje ostatnie próby unikania magii i powiedziała mi to bez ogródek.

– Kiedyś nazywaliśmy to alchemią – oświadczyła. – I jest w tym mnóstwo magii.

– Nie, nie ma – zaprotestowałam ostro. Cały sens mojej pracy polegał na wykazaniu, jak bardzo naukowe były w rzeczywistości te dążenia. – Siedemnastowieczna chemia to rosnąca rola eksperymentów, a nie poszukiwania magicznego eliksiru, który zamienia ołów w złoto i zapewnia ludziom nieśmiertelność.

– Jeżeli tak twierdzisz… – odparła niezdecydowanie Sarah. – Ale jeśli chcesz uchodzić za zwykłą kobietę, to wybrałaś sobie dość dziwny przedmiot zainteresowań.

Po uzyskaniu akademickiego tytułu walczyłam zawzięcie o to, żeby zaczepić się na wydziale historii w Yale, jedynym miejscu, które było bardziej angielskie od samej Anglii. Koledzy ostrzegali, że praktycznie nie mam szans na uzyskanie etatu. Wysmażyłam dwie książki, zdobyłam kilka nagród i zebrałam trochę grantów na badania. A potem otrzymałam stanowisko i udowodniłam wszystkim, że się mylili.

Co ważniejsze, moje życie było teraz moją własnością, Nikt na wydziale, nawet historycy zajmujący się dawną Ameryką, nie łączył mojego nazwiska z nazwiskiem pierwszej kobiety, która w 1692 roku została stracona w Salem za uprawianie czarów. Aby utrzymać zdobytą z takim trudem niezależność, nadal usuwałam z mojego życia wszelkie ślady magii albo czarów. Oczywiście zdarzały się wyjątkowe chwile, jak wtedy gdy sięgnęłam po jedno z zaklęć Sarah, kiedy zmywarka nie chciała przestać napełniać się wodą i groziła zalaniem mojego małego mieszkania przy Wooster Square. Ale cóż, nikt nie jest doskonały.

Teraz zastanawiałam się nad obecnym odstępstwem. Wstrzymałam oddech, chwyciłam manuskrypt obiema rękami i położyłam go w jednej z klinowatych kołysek, jakie biblioteka sporządziła w celu chronienia swoich rzadkich ksiąg.

Postanowiłam, że zacznę się zachowywać jak poważny naukowiec i potraktuję Ashmole'a 782 jak zwykły manuskrypt. Nie będę zwracała uwagi na piekące koniuszki palców ani dziwny zapach księgi. Zwyczajnie opiszę jej zawartość. A potem oceniłam z zawodowym obiektywizmem, czy zasługuje na to, by mu się dłużej przyjrzeć. Mimo to moje palce drżały, kiedy luzowałam małe mosiężne zapinki.

Manuskrypt wydał ciche westchnienie.

Szybki rzut oka przez ramię upewnił mnie, że w pomieszczeniu nadal nikogo nie ma. Jedyne obce odgłosy dochodziły z głośno tykającego bibliotecznego zegara.

Postanowiłam nie zapisywać, że „księga westchnęła”, a potem odwróciłam się do mojego laptopa i otworzyłam nowy plik. Ta dobrze znana czynność, którą wykonywałam przedtem setki, jeśli nie tysiące razy, była równie uspokajająca, jak staranne oznaczenia w moim spisie. Wypisałam nazwę i numer manuskryptu oraz skopiowałam tytuł z katalogowej bazy. Przyjrzałam się rozmiarom księgi i oprawie, po czym opisałam je szczegółowo.

Pozostało mi tylko otworzyć manuskrypt.

Mimo poluzowanych klamerek nie mogłam unieść okładki, tak jakby była przyklejona do znajdujących się pod nią stronic. Rzuciłam szeptem przekleństwo i na chwilę przyłożyłam dłoń płasko do oprawy, mając nadzieję, że być może Ashmole 782 potrzebuje po prostu szansy, żeby mnie poznać. Położenie ręki na okładce książki nie miało właściwie nic wspólnego z czarami. Poczułam mrowienie w dłoni, takie samo, jakie czułam na skórze, gdy patrzyła na mnie jakaś czarownica. Manuskrypt jakby się odprężył. Teraz okładka dała się łatwo otworzyć.

Pierwsza karta była wykonana z papieru na brudnopisy. Na drugiej, pergaminowej, znajdowały się słowa wpisane ręcznie przez Ashmole'a: Antropologia albo rozprawa zawierająca krótki opis Człowieka… Zgrabne, okrągłe krzywizny były mi znane niemal tak dobrze jak moje własne pochyłe pismo. Druga część tytułu – …w dwóch częściach: najpierw anatomiczny, następnie psychologiczny , została dodana później ołówkiem, przez kogoś innego. Także to pismo było mi znane, ale nie potrafiłam go zidentyfikować. Jakiejś wskazówki mogło mi dostarczyć dotknięcie go, ale byłoby to wbrew regułom obowiązującym w bibliotece. Zresztą i tak nie mogłabym udokumentować informacji, jaką uzyskałyby moje palce. Zanotowałam więc tylko w komputerowym pliku uwagi dotyczące zastosowania atramentu i ołówka, dwóch różnych charakterów pisma i przypuszczalnych dat obu napisów.

Odwracając pierwszą kartę, stwierdziłam, że pergamin jest niezwykle ciężki i że to on jest źródłem dziwnego zapachu. Nie chodziło o to, że był po prostu stary. Kryło się w tym coś więcej – trudne do określenia połączenie piżma i stęchlizny. Zauważyłam też, że trzy karty zostały starannie wycięte z oprawy.

Znalazłam w końcu coś łatwego do opisania. Moje palce pofrunęły po klawiszach: Co najmniej trzy karty in folio zostały usunięte za pomocą liniału albo brzytwy. Zajrzałam do pustej przestrzeni pod grzbietem oprawy, ale nie potrafiłam sprawdzić, czy brakowało innych kart. Im bliżej przysuwałam nos do pergaminu, tym bardziej moc i dziwny zapach manuskryptu rozpraszały moje myśli.

Skupiłam uwagę na ilustracji znajdującej się naprzeciwko miejsca, w którym powinny tkwić brakujące karty. Przedstawiała maleńką dziewczynkę unoszącą się w przezroczystym szklanym naczyniu. Dziewczynka trzymała w jednej ręce srebrną, a w drugiej złotą różę. Przy stopach miała maleńkie skrzydełka, a na jej długie czarne włosy spadały krople czerwonego płynu. Poniżej obrazka znajdowała się wpisana gęstym czarnym atramentem informacja, że przedstawia on dziecię filozoficzne – alegoryczne ujęcie kluczowego kroku w odkryciu kamienia filozoficznego, czyli substancji chemicznej, która zapewniała posiadaczowi zdrowie, bogactwo i mądrość.

Kolorystyka była wyrazista i uderzająco dobrze zachowana. Aby otrzymać tak intensywne kolory, artyści dodawali niegdyś do farb roztarte minerały i kamienie szlachetne. A sam obrazek narysowany został przez kogoś obdarzonego prawdziwym artystycznym talentem. Musiałam usiąść na dłoniach, żeby oprzeć się pokusie dowiedzenia się czegoś więcej dzięki dotknięciu tu i ówdzie palcami.