Philip Roth - Operacja Shylock

Dlatego właśnie byłem zajęty czytaniem, gdy wszedł Smilesburger. Litery winny mnie chronić.

Miałem je zamiast pistoletu.

We wrześniu 1979, sześć lat przed tym, jak został wypchnięty ze swoim fotelem na kółkach za burtę „Achille Lauro”, Klinghoffer i jego żona odbyli morską podróż do Izraela. Oto co wyczytałem w oprawionym w skórę dzienniku, ozdobionym wizerunkami rikszy, słonia, wielbłąda, gondoli, samolotu i statku pasażerskiego na okładce:

5/9

Pogoda dobra.

Piątek. Słońce.

Wycieczka do greckiego portu Pireus i do Aten. Przewodnik był znakomity. Ateny to całkiem nowoczesne miasto. Duży ruch na ulicach. Weszliśmy na Akropol i zwiedziłem tam starożytne ruiny.

To była świenie zorganizowana i bardzo ciekawa wyprawa. Powrót o drugiej trzydzieści. Po czwartej już w drodze do Hajfy w Izraelu. Niezwykle interesujące popołudnie. Wieczór jeszcze wspanialszy.

Po kolacji występ pieśniarza z Izraela. Dał wyborny koncert. Znalazłem się w składzie jury wybierającego królową statku. Cudownie. Co za wieczór. Do łóżka poszedłem po północy.

6/9

Morze spokojne.

Pogoda dobra.

Kolejny uroczy dzień. Młody lekarz płynie wraz ze swą żoną do Izraela, by uczestniczyć w otwarciu szpitala w którymś z większych miast na południu Izraela. Oboje są Francuzami. W przypadku jakichś niepokojów we Francji będą mieli dokąd uciec. Poznałem mnóstwo ludzi, przez siedem dni zaprzyjaźniłem się z wieloma osobami. Wszyscy uwielbiają Marylin. Nigdy dotąd nie wyglądała tak świeżo i pięknie. Na spoczynek udałem się późno. Wstałem wcześnie. Do Hajfy zawijamy jutro.

7/9

Hajfa.

Wszyscy poruszeni. Zarówno młodsi, jak i starsi. Wielu w podróży od 40 dni. Niektórzy dłużej. Ziv z małżonką od 3 miesięcy śpiewają w Ameryce. Niektórzy wyrażają głośno radość z powrotu do ojczyzny. Jak oni kochają Izrael. Hotel Dan to cudowne miejsce. Znakomite warunki i wyżywienie.

8/9

Z Hajfy do Tel Awiwu.

Podróż z Hajfy do Tel Awiwu trwała prawie dwie godziny Dobre drogi. Tu i ówdzie duży ruch. Teren przeważnie zabudowany Domy Fabryki. Zdumiewające, że kraj, który powstał po wojnie i ciągle broniący swych granic, tak rozkwita. Wszędzie żołnierze w pełnym rynsztunku z karabinami. Młodzi chłopcy, a także dziewczęta. Chciałbym zwiedzić cały kraj. Jesteśmy dziś zmęczeni, ale warto było.

Słucham radia w uroczym pokoju z widokiem na Morze Śródziemne.

8/9

Pog. słoneczna Tel Awiw.

Pobudka o 7. Zaczynamy objazd. Tel Awiw. Jafa. Inne miasta. 50 kilometrów wokół Tel Awiwu.

Ruch. Zabudowania. Zdumiewające kształty piaskowych wydm. Wyrastają na nich miasta i miasteczka. Burzy się dzielnice slamsów w arabskich miastach istniejące od lat i na ich miejscu planuje się wybudowanie nowych osiedli. Szkoła rolnicza, Instytut Chaima Weizmanna to prawdziwa oaza. Piękne budowle, aula i otoczenie, warto zobaczyć. Cudowny dzień, podczas którego wiele się dowiedziałem i nabrałem jeszcze większego uznania dla tego kraju, żyjącego wojną i wciąż walczącego z nieszczęściami.

9/9

Słonecznie.

Tel Awiw.

Wstajemy o 5.45 i wyruszamy nad Morze Martwe. Sodoma. Beerszeba. Przez strome wzgórza ku najniższemu punktowi na powierzchni ziemi. Co za dzień. Znowu 12 godzin. Niesamowite, co dzieje się w tym małym kraju. Zabudowania. Drogi. Systemy nawadniające. Rozbudowa i walka. Bardzo męczący dzień, ale i bardzo ciekawy. Odwiedziliśmy kibuc na krańcu świata, gdzie młode rodziny żyją na całkowitym pustkowiu, w nieprzyjaznym otoczeniu i zagospodarowują ziemie. Odważni. Po prostu dzielni.

10/9

Jerozolima.

Co za miasto. Jaki ruch. Nowe ulice. Nowe fabryki. Nowe bloki. Tysiące turystów z całego świata.

Żydzi i nie tylko. Przybyliśmy tu o 11 i zwiedzaliśmy. Muzeum Holocaustu. Moja Marylin bardzo się wzruszyła. Jak też miałem łzy w oczach. Miasto położone jest na wzgórzach. Nowe przemieszane ze starym. Wystawa prac Billy’ego Rose’a w parku. Muzeum pięknie położone. Jest wielkie, przestrzenne i znajduje się w nim mnóstwo dzieł sztuki. Widok miasta z tamtego miejsca jest niebywały. Kolacja. Spacer ulicami. Do łóżka o 10 wieczorem.

11/9

Czwartek.

Oglądamy miasto ze wzgórza. Przepiękny widok. Pagórki te same od starożytności, ale w 1979 żyje się tu wygodniej. Dobre drogi, ciężarówki, autobusy, klimatyzacja, nowoczesność. Klimat sprawia, że chłodno tu nocami i gorąco za dnia, chyba że od pustyni wieją wiatry.

12/9

Słonecznie.

Odwiedzamy stare miasto w Jerozolimie. Ściana Płaczu. Grób Jezusa. Dawida. Spacerujemy wąskimi uliczkami w arabskiej dzielnicy. Pełno sklepików z małymi straganami. Brud i smród. Nasz hotel znajdował się kiedyś na granicy między Izraelem i Jordanią. Ciekawe rzeczy dzieją się pod Ść. Pł.

Jedna nieustanna modlitwa. Obrządki Bar Micwy. Zaślubiny. Itd. Wracamy o pierwszej po południu.

Znowu jestem strudzony. Dwie i pół godziny spaceru. Na starym mieście nie ma ruchu pojazdów.

Potem Hadassah. Kobiety w Ameryce powinny czuć dumę. Budynek, w którym mieści się ośrodek badawczy. Zdjęcia Żydów zabitych w Niemczech. Potworne wzburzenie i łzy w oczach. Nie można się nadziwić, jak chrześcijański, cywilizowany naród mógł pozwolić temu małemu pajacowi poprowadzić się ku takim zbrodniom. Potem do miejsca, gdzie Herzl, ojciec syjonizmu, leży pochowany wraz ze swą rodziną. Także na cmentarz na wzgórzu, gdzie spoczywają ludzie, którzy polegli podczas wojen. Wiek ofiar od 13 do 79 lat. Sami żołnierze. Potem do Knesetu. Zobaczyliśmy też inne miejsca, gdzie znajdują się instytucje rządowe i uczelnie.

To miasto jest po prostu piękne. Pełne dziwów i historycznych pamiątek. Wszystkie drogi wiodą do Jerozolimy, a nie Rzymu. Cieszę się, że miałem sposobność tu przybyć.

13/9

Szabat i Rosz Ha-Szana.

Jest 6 rano. Z naszego pokoju w hotelu King David mamy przecudny widok na wszystkie wzgórza Jerozolimy. Ze dwieście metrów od tego hotelu przebiegała granica z Jordanią. Snajperzy ukryci w riunach starego miasta ostrzeliwali wtedy nowe dzielnice. Było tu 39 domów modlitwy i Arabowie wysadzili je wszystkie w powietrze podczas ostatniej wojny. Tutejsi ludzie zasługują na pomoc i pochwały całej diaspory. Obrońcy tego kraju mają od 18 do 25 lat. Żołnierze są w całym mieście, lecz nie rzucają się w oczy. Jerozolima jest nowoczesna, ale ruiny stoją nadal To nasz ostatni dzień w mieście, do którego Żydzi pragnęli gorąco powrócić od 2000 lat i teraz już wiem dlaczego. Mam nadzieję, że nigdy więcej nie będą musieli go opuścić.

Kiedy Smilesburger wszedł, nie tylko czytałem – byłem również zajęty czynieniem notatek.

Przebiegając po kartkach dziennika wypisywałem to i owo, robiąc szkice do wstępu europejskiego i amerykańskiego wydania pamiętników Klinghoffera, które Supposnik zamierzał spopularyzować. A czym innym miałbym się niby zajmować? Siedziałem tu wbrew własnej woli. Moje myśli uciekały gdzieś co chwila i dużym wysiłkiem udawało mi się jedynie przywracać je na właściwą drogę. Targały mną silne emocje – przede wszystkim strach – i na nic bardziej sensownego nie potrafiłem się zdobyć. Nie pisałem już na odwrocie hotelowego rachunku, gdzie wcześniej skopiowałem z tablicy hebrajski tekst, ale na kilkunastu wolnych kartach na końcu czerwonego pamiętnika. Miejsca było tam dosyć i stopniowo, pracując, dochodziłem do względnej równowagi, w bierny sposób buntując się przeciwko temu półuwięzieniu, naruszeniu nietykalności osobistej. Kroczyłem ku znanej sobie otchłani, a pierwotne uczucie profanowania odręcznych zapisków zamordowanego człowieka – poczucie targające porządnym obywatelem niszczącym jeśli nie święte, to przynajmniej archiwalne dzieło – ustąpiło wnioskom płynącym z trochę dziecinnej oceny sytuacji: Zostałem brutalnie uprowadzony, a następnie pozostawiony w tejże sali dokładnie po to, bym zajął się tym, czym się zajmowałem, i wypuszczą mnie dopiero, kiedy napiszę poważny wstęp, zgodny z żydowskim spojrzeniem na rzeczywistość.