Philip Roth - Spisek przeciwko Ameryce

Miało minąć kilka miesięcy, zanim moi rodzice uświadomili sobie, że ciotka Evelyn jest kochanką rabina i że była nią od ich pierwszego spotkania na bankiecie wydanym po wystąpieniu Bengelsdorfa w Związku Nauczycieli Newark na temat „Amerykańskie ideały w ujęciu szkolnym” – a i wówczas uświadomili to sobie tylko dlatego, że Bengelsdorf, opuszczając OAA New Jersey, aby objąć stanowisko dyrektora federalnego tej organizacji z siedzibą w Waszyngtonie, oznajmił na łamach lokalnej prasy Newark, iż mając lat sześćdziesiąt trzy, zaręczył się ze swoją przebojową trzydziestoletnią asystentką.

Wyjeżdżając na wojnę z Hitlerem, Alvin wyobrażał sobie, że najszybciej zobaczy konkretną akcję z pokładu któregoś z kanadyjskich niszczycieli, osłaniających flotę handlową podczas transportu pomocy do Wielkiej Brytanii. Prasa regularnie donosiła o kanadyjskich statkach zatopionych przez niemieckie łodzie podwodne na północnym Atlantyku, niekiedy całkiem blisko lądu, na przybrzeżnych łowiskach Nowej Fundlandii – co jak najgorzej wróżyło Brytyjczykom, dla których Kanada pozostała jedynym właściwie dostarczycielem broni, żywności, lekarstw i maszynerii, odkąd administracja Lindbergha unieważniła ustawę o pomocy, przyjętą przez Kongres Roosevelta. W Montrealu Alvin poznał młodego amerykańskiego dezertera, który poradził mu porzucić marynarkę na rzecz kanadyjskich komandosów – to oni działali w ogniu walki, dokonując nocnych nalotów na okupowany przez nazistów kontynent, sabotując najważniejsze dla Niemców placówki, wysadzając w powietrze arsenały broni, a także, we współpracy z komandosami brytyjskimi i europejskim podziemnym ruchem oporu, niszcząc doki i urządzenia portowe na całym zachodnim wybrzeżu Europy. Gdy nowy znajomy zrelacjonował Alvinowi liczne metody zabijania, których uczyli swych rekrutów komandosi, mój kuzyn porzucił pierwotny plan i zaciągnął się do tej formacji. Komandosi, podobnie jak reszta kanadyjskich sił zbrojnych, chętnie przyjmowali w swoje szeregi wykwalifikowanych obywateli amerykańskich. Po szesnastu tygodniach treningu Alvin przydzielony został do jednostki komandoskiej i przetransportowany do tajnej bazy wypadowej na terenie wysp brytyjskich. Wtedy dopiero dał nam znać o sobie, przysyłając list składający się z sześciu słów: „Ruszam do boju. Do zobaczenia wkrótce”.

Zaledwie parę dni po tym, jak Sandy wyjechał sam nocnym pociągiem do Kentucky, rodzice otrzymali drugi list, tym razem nie od Alvina, lecz z Departamentu Wojny w Ottawie. List informował wskazanych przez Alvina najbliższych krewnych, że ich bratanek został ranny w akcji i przebywa na rekonwalescencji w szpitalu w Dorset, Anglia. Wieczorem po kolacji matka zasiadła z powrotem do uprzątniętego stołu w kuchni, z piórem wiecznym i pudełkiem oznaczonej monogramem papeterii, którą rezerwowała dla korespondencji szczególnej wagi. Ojciec usadowił się na wprost matki, a ja stanąłem tak, by patrzeć jej przez ramię na rozwijający się spod pióra równy łańcuszek pochyłej kaligrafii, którą opanowała, pracując jako sekretarka, a potem od najmłodszych lat uczyła jej Sandy’ego i mnie – trzeci i czwarty palec usztywniają dłoń, a palec wskazujący opiera się bliżej stalówki niż kciuk. Każde zdanie matka przed zapisaniem wypowiadała głośno, aby ojciec mógł coś zmienić lub dodać.

Najdroższy Alvinie!

Dziś rano otrzymaliśmy list od rządu kanadyjskiego z wiadomością, że zostałeś ranny w akcji i leżysz w szpitalu w Anglii. List ten nie zawierał ponadto żadnych szczegółowych informacji, poza Twoim adresem korespondencyjnym.

Siedzimy w tej chwili przy stole w kuchni, wuj Herman, Philip i ciotka Bess. Chcielibyśmy dowiedzieć się wszystkiego o Twoim stanie zdrowia. Sandy wyjechał na lato, ale napiszę mu o Tobie bezzwłocznie.

Czy jest szansa, że zostaniesz przewieziony do Kanady? Jeżeli tak, to przyjedziemy Cię odwiedzić. Tymczasem przesyłamy Ci ucałowania, mając nadzieję, że napiszesz do nas z Anglii. Napisz, prosimy bardzo, albo poproś kogoś o napisanie w Twoim imieniu, zrobimy wszystko, czego sobie życzysz.

Jeszcze raz serdeczne ucałowania. Tęsknimy za Tobą.

Podpisaliśmy się pod tym wszyscy troje. Minął prawie miesiąc, zanim przyszła odpowiedź.

Szanowni Państwo Roth!

Kapral Alvin Roth otrzymał list Państwa z 5 lipca. Jestem starszym sanitariuszem oddziału, na którym leży. Przeczytałem mu list Państwa kilkakrotnie, aby mieć pewność, że rozumie, kto i co do niego napisał.

Na razie kapral Roth nie jest zdolny do porozumiewania się z otoczeniem. Stracił lewą nogę do kolana i został poważnie ranny w prawą stopę. Stopa goi się, a odniesiona w niej rana nie powinna spowodować kalectwa. Po zagojeniu lewej nogi pacjent otrzyma protezę i zostanie nauczony, jak jej używać.

To ciężkie chwile dla kaprala Rotha, ale zapewniam Państwa, że z czasem zdoła on wrócić do życia cywilnego, nie odczuwając większych problemów fizycznych. Nasz szpital zajmuje się tylko amputacjami i oparzeniami. Widziałem wielu mężczyzn przeżywających trudności psychologiczne, jakie teraz przeżywa kapral Roth – większość wychodzi z nich obronną ręką i mam szczerą nadzieję, że tak będzie również z kapralem Rothem.

Z poważaniem Por. A. F. Cooper

Raz w tygodniu Sandy donosił nam listownie, że ma się świetnie, pisał o upałach w Kentucky i kończył zdaniem dotyczącym życia na farmie – na przykład: „Czarne porzeczki obrodziły nadzwyczajnie” albo: „Byczkom straszliwie dokuczają muchy”, albo: „Dzisiaj ścinają lucernę”, albo: „Zaczęła się przycinka” – cokolwiek to ostatnie mogło znaczyć. A poniżej podpisu – może po to, by udowodnić ojcu, że jednak starcza mu sił na działalność artystyczną, nawet po całodziennej pracy na farmie – rysował świnię (z adnotacją: „Ta świnia waży ponad trzysta funtów!”), psa („To jest Suzie, pies Orina, jej specjalnością jest odstraszanie żmij”), jagniątko („Pan Mawhinney wywiózł wczoraj na aukcję 30 jagniąt”) albo stodołę („Właśnie pomalowali ją kreozotem. Fe!”). Rysunki zajmowały zwykle znacznie więcej miejsca niż tekst, a ku zmartwieniu mojej matki, pytania, które zadawała Sandy’emu w swoim cotygodniowym liście – czy nie przysłać mu czegoś z ubrania, lekarstw albo pieniędzy – bardzo rzadko uzyskiwały odpowiedzi. Ja, oczywiście, wiedziałem, że matka kocha nas obu jednakowo, ale dopiero gdy Sandy wyjechał do Kentucky, przekonałem się, ile znaczył dla niej jako ktoś całkiem odmienny od młodszego brata. Chociaż nie rozpaczała z powodu ośmiotygodniowej rozłąki z trzynastoletnim już, bądź co bądź, synem, to przez całe lato czuło się w jej zachowaniu jakąś nostalgię, widoczną w pewnych gestach i minach, zwłaszcza przy kuchennym stole podczas kolacji, gdy czwarte krzesło dzień za dniem pozostawało puste.

Kiedy w sobotę pod koniec sierpnia wyszliśmy po Sandy’ego na stację Penn w Newark, towarzyszyła nam ciotka Evelyn. Była ona ostatnią osobą, której asysty życzył sobie mój ojciec, ale tak jak wbrew własnym inklinacjom uległ w końcu i pozwolił Sandy’emu za pośrednictwem Zwykłych Ludzi podjąć pracę w Kentucky, tak i teraz pogodził się z wpływem szwagierki na swojego syna, aby nie pogarszać sprawy, której rzeczywiste niebezpieczeństwo nie było jeszcze do końca jasne.

Na stacji to właśnie ciotka Evelyn pierwsza rozpoznała Sandy’ego, kiedy wysiadł z pociągu na peron, dobre dziesięć funtów cięższy niż przed wyjazdem, z włosami rozjaśnionymi od pracy na skąpanych w letnim słońcu polach. Wyrósł też o parę cali, tak że spodnie kończyły mu się nad cholewkami butów. Ogólnie miałem wrażenie, że patrzę na brata w przebraniu.