Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Залегла такая цішыня, што здавалася, стала чуваць, як шашаль точыць бэлькі штатгальтарства, і ўсе вочы скіраваліся на Клаўса Петэра Катэса й Клаўса Шыпера й Дзірыха Петэрса й Сіверта Петэрса й на Вопа Карнэліуса й Мартэна Петэрса й Карнэліуса Сіверса; а ў іх серабрыстыя кропельку поту выступілі на тварах, бо яны ведаюць, што з усіх пытаньняў гэтае найцяжэйшае, яно — выпрабаваньне, і цяпер будзе вынесены вырак і зламана палачка.

— Ну? — кажа Айцэн. — Так альбо не?

І, паколькі ніхто яму не адказвае, ужо хоча прыступіць да вялікай пагромнай прамовы, якая павінна стацца для Катэса й яго прысьнікаў толькі першым форшмакам перад тым, што яны пачуюць на Страшным судзе перад нябесным судзьдзёй, калі раптам як бы самі сабою адчыняюцца дзьверы суда і ў залу ўваходзіць хадайнічаны абвінавачанымі ератычны прапаведнік з Галандыі ў суправаджэньні захінутай вуалем жанчыны, якая нават пад сваімі вуалямі й захінамі выдае ў сабе выдатныя формы. Айцэну адразу робіцца так, быццам памяшканьне з усімі асобамі ў ім пачынае павольна, а тады ўсё хутчэй і хутчэй закручвацца, і толькі нянаджаны госьць застаецца ў цэнтры непарушны, тым часам як ягоная суправодніца адкідае вуалю, і на яго, супэрінтэндэнта, глядзяць нахабныя вочы, і пры гэтым грыбаты пунсовы раток зьбіраецца ў трубачку, быццам хоча сказаць: Ба, ты жывы яшчэ, стары кныр!

А прапаведнік-ератык роўным крокам кіруецца да крэсла шталера, пачціва кланяецца яму й заяўляе:

— Маё імя, Ваша высакародства, Агасфэр, Ахаб Агасфэр, і я прыбыў сюды ў Цёнінг з горада Амстэрдама, даць Вам даведку адносна ўсіх пытаньняў, якія тычацца веры гэтых мужчын, што стаяць перад Вамі як абвінавачаныя, каб быць ім для суцяшэньня і дапамогі, наколькі гэта ў маіх сілах.

Шматшаноўны й высакародны Каспар Гоер разглядвае чужынца, які ў сваім цёмнакарычневым галандскага крою сурдуце выглядае дастойна й дастаткова годнасна, і яму робіцца крышачку як бы несамавіта, і кажа:

— Мэйнгеер, для суцяшэньня і дапамогі яно яшчэ ня позна, а што да апытаньня, дык яно ўжо закончылася.

Агасфэр зноў кланяецца.

— Ваша дастойнасьць, — кажа ён, — добра, пасьля таго як апытаньне закончана, як абвінаваўцаў так і абвінавачаных, ці нельга, каб кожны з бакоў падсумаваў і выклаў casus? Наколькі я ведаю, вучоны superintendent быў за тое, каб гэта зрабіць; я толькі прашу дазволіць мне адказаць яму, пасьля таго, як ён закончыць.

— Мэйнгеер, — кажа шталер і запінаецца, шукаючы трапнай рэплікі, і ягоны позірк просіць дапамогі ў Айцэна.

А той толькі што нарэшце апамятаўся. Ён падымае рукі як прарок Сьвятога Пісаньня, калі той запрашае Бога ў сьведкі, і крычыць:

— Мэйнгеер сапраўды! Мэйнгеер Агасфэр! Гэты дзяцюк ня што іншае, як прайдзісьвет і ашуканец, рыначны блазан, які выдае сябе за Вечнага альбо Вандроўнага Жыда, і яшчэ горш за тое, злачынны дэзертыр з палка Пуфэндорфа, што на службе ў герцага. Хапайце яго! Вяжыце яго! І ягоную шлюху, каб не ўцякла! Шталеравыя паліцыянты — не зь лянівых, адразу кідаюцца на ілжэгаландца, і як што гэты адразу хапаецца за кароткую шпагу, высьвіствае яе з скураной похвы, і пачынаецца шум і гвалт перад спалоханымі вачыма гераў pastores, сыплюцца іскры, як гэта й бывае, але перад зграяй не ўстаіць самая высакародная дзічына, і вось ужо здаецца, гер Агасфэр, шмат разоў паранены, павінен быў бы ўпасьці на падлогу, калі паміж імі кідаецца Маргрыт, і меч самага дужага з банды, і ўдар, назначаны яму, дастаецца ёй. Айцэн бачыць кроў, якая цячэ па яе белай шыі, рыхтык як тады ў Вітэнбэргу чырвонае віно, і ў жудасьці засланяе твар.

Падняўшы вочы пасьля ўсеагульнага гармідару й гвалту, бачыць: ляжыць перад ім тое, што засталося ад жанчыны, якую звабіў і спакусіў яго любімец: драўляны шар, з гусіным крылом на ім замест валасоў і дзіркі замест вачэй і носа й рота, а побач расшкумутаная вязанка саломы, як гэта іх сяляне ставяць у полі, каб палохаць птушак. Але ж і мы з вамі ці ж у канцы таксама ня робімся толькі попелам і пылам і марнасьцю й д'ябальскім страшыдлам?

А Агасфэра паліцыянты ўжо вывелі.

Што расьліне спорны дожджык і сонейка, тое чалавеку надзея: ён расьцьвітае, на шчоках румянец, у валасах моцнасьць, у вачах бляск, і сам сабе здаецца як бы памаладзелым на гады й годы. Так і геру супэрінтэндэнту Паўлюсу фон Айцэну, — ага бо, нарэшце, думае ён, заброду-жыду зышчацца скураю, а быў жа праклёнам і атрутай жыцьця, і празь яго, жыдавыя, у гэтым ён гатовы пабажыцца, д'ябальскія чары й змусты, зрэшты, на добры канец прыгажуня Маргрыт абернута ў саламянае пудзіла, якое людзі ставяць на страх птушкам, а была ж упоперак і яму, як пабожнаму хрысьціяніну й слузе дзяржавы.