Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Але тут Пэрэйра далей ня вытрымлівае, ён узводзіць вочы ўгору ў неба, дзе зьбіраецца чад ад мігатлівых сьвечак у самым паддашшы, і ўсклікае:

— Няпраўда! Няпраўда! Бог, які адмаўляецца глядзець, як Абрагам падняў ахвяравальны нож да горла Ісаака, сына свайго, і таму стрымаў яго руку, гэты Бог паслаў уласнага сына на крыж? Хай у гэта верыць хто другі! А ці ведае хто, што сапраўды адбылося ў тыя дні й кім быў гэты Ісус, пра якога гаворыцца, што ён і быў той чаканы, і эвангеліст ці ж не ў прарокаў узяў тое, што найбольш прыдалося, як азнаку вялікай славы, якая німбам зазьзяла вакол галавы ўкрыжаванага рабі?

Айцэн радуецца, якая бура разыгрецца цяпер, калі хітрамудры Пэрэйра страціць самавалоданьне, сьпяшаючыся на дапамогу свайму жыдоўскаму Богу. — Жудасна! Агідна! — А тыя з начальстваў гукаюць паліцыянта тым часам, як confratres малітоўна складваюць далонькі й просяць у Бога дараваньня за грахоўніцкія словы, якія яны мусяць выслухоўваць; а жыды дрыжаць і ціснуцца адзін да аднаго, як куры ў катуху, калі вакол яго шастае ліс. Айцэн спакойна чакае, калі ўляжацца шум, толькі падае знак паліцыянту, каб той наблізіўся да Пэрэйры забраць яго; пасьля прамаўляе:

— Вы спыталіся, Эзэхіель Пэрэйра, ці ведае хто, што сапраўды адбывалася ў тыя дні й хто быў той Ісус; што ж, я хачу паказаць вам аднаго такога, хто гэта ведае й хто сам быў там прысутны, і гэты Хто ёсьць жыд, як і вы самі, як жыды гэтай абшчыны, але трошачкі старэйшы, бо ён можа засьведчыць, як цярпеў наш Гасподзь Ісус і як ён нёс на сабе крыж.

З гэтымі словамі ён падымае рукі ўгору й кліча Агасфэра, які адразу ж уваходзіць у дзьверы сынагогі, белая шапачка на галаве, на целе доўгі, заношаны лапсярдак, а на нагах ні чаравікаў, ні панчох, так што кожны можа бачыць, як за сотні гадоў закарэла скура на ягоных падэшвах. І калі ўсе раптам жахаюцца ў гэтай зале, жыд падобны на Хрыста, Айцэн пытаецца:

— Скажыце, хто Вы?

— Я той, каго Вы клікалі, — адказвае Агасфэр.

— І вы прагналі нашага Госпада Ісуса ад дзьвярэй вашага дома, — пытецца Айцэн далей, — калі ён падышоў да вас па дарозе на Галгофу з крыжам на плячах і хацеў адпачыць у цяні дома ад вялікай стомы?

— Я адштурхнуў рэбэ Ёшуа ад дзьвярэй, — кажа Агасфэр, — і з таго часу вандрую, вандрую кожны дзень, створаны Богам.

— Ён пракляў вас? — пытаецца Айцэн.

— Рабі сказаў, — адказвае Агасфэр, — сын чалавечы йдзе, як напісана ў прарокаў, а ты застанешся чакаць, пакуль я вярнуся.

Жыды лупяць бельмы на Агасфэра, які выглядае як адзін зь іх, так гадоў на трыццаць — трыццаць пяць, і ўсё ж ён быў і тады, калі яшчэ стаяў вялікі храм ва ўсёй сваёй велічы на гары Сіён і Ізраіль жыў на зямлі сваіх бацькоў, якую Бог абяцаўся даць ім; але ганараваныя і тыя з начальстваў палохаюцца, айцы пастары дзіву даюцца вялікаму, адкуль супэрінтэндэнт выкалупаў гэтага Вечнага Жыда акурат на дыспутацыю, калі раней ён нічога не казаў пра яго, і ці ня зваліцца цяпер няшчасьце на Альтону альбо на вольны горад Гамбург, як пра тое гаворыцца ў пабожнай песеньцы:

Толькі Айцэн трыумфуе ў сэрцы сваім, што ўсё так гладка ідзе, як ён і планаваў, і кажа Агасфэру:

— Тады скажыце нам і засьведчыце, ці Гасподзь Ісус Хрыстос, якога вы ведалі асабіста й бачылі на свае вочы й зь якім вы гутарылі на свае вусны й якому вы прычынілі такую несправядлівасьць сваім жорсткім сэрцам, ці быў ён напраўду мэсія, якога чакаў народ Ізраіля паводле прадказаньня прарокаў?

— Ці быў ён мэсія? — кажа Агасфэр і пачэсвае за вухам і ўздыхае. А тады кажа: — Рабі верыў у гэта.

Айцэн бачыць, што ягоны сьведка нерашуча завагаўся, і ён баіцца, што жыд можа падвесьці яго, хоць усё разам, пытаньні й адказы, прадумана й абгаворана загадзя і наперад, і гаворыць глухім голасам:

— Верыў! Верыў! Гэтыя зацятыя жыды ня хочуць ведаць, што Гасподзь наш Ісус верыў, як і не хацелі таго ведаць, калі ён сам ім пра гэта казаў; ім патрэбна тваё сьведчаньне, жыд Агасфэр, як што ты ня даў яму ніякага суцяшэньня, а пакінуў яго цярпець ад дзённай сьпёкі зь цяжкім крыжам на плячах і цернем на галаве: ці быў ён мэсія, так ці не?

— Мэшыях? — кажа Агасфэр. — Вялікі, магутны мэшыях?

І выпростваецца, і здаецца, быццам палілося зь яго нейкае сьвятло й быццам павышэў ён на цэлую галаву й больш над усімі, што былі вакол яго, над Пэрэйрам і альтонскімі жыдамі й над знакамітымі герамі, якія сядзелі вышэй, і над дастойным і вучоным doctor і superintendent тым болей.