Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Тут сэрца доктара Паўлюса перапаўняецца сьвяшчэнным гневам, і ўсё яго ваганьне й прыкідкі а ці ня правільней было б цяпер і ці не своечасовей давесьці да добрага канца ўсё, што ён прадпрыняў, разьвеяны й разьмецены ўшчэнт, і ён падымаецца й зычна ўзьвяшчае, што тут нам дадзена зразумець, якіх жудасных памераў набыла зацятасьць жыдоў; а Хрыстос жа ў сваёй вялікай дабрыні памёр і за грахі жыдоў, калі толькі яны гэта прызнаюць, і таму кожны хрысьціянін павінен маліцца й за выратаваньне іх праклятых душ, каб, калі прыйдзе час Страшнага суду, маглі быць сабраныя Хрыстом і яны.

— Але чаму, — прамаўляе ён з высока паднятай галавой, як прарок, — жыды ня хочуць паверыць, што іх мэсія прыйшоў у асобе Ісуса Хрыста, калі ж яны бачаць і на сваёй скуры адчуваюць, што іхні храм разбураны й яны расьсеяны па ўсіх краінах, каб жыць у галечы й нэндзы сярод чужых і быць бітымі сваімі ворагамі? Таму Бог карае зацятых і асьлеплых жыдоў з поўным правам нават і сёньняшнім часам, таму што яны не хацелі прыняць свайго Збаўцу, а па патрабаваньні Пілата, згадзіліся, каб яго прыбілі да крыжа, і паколькі Пілат умыў рукі й сказаў, невінаваты я ў крыві праведніка гэтага, тады, адказваючы яму, жыды сказалі, Мацьвей 27: «Кроў ягоная на нас і на дзецях нашых».

Айцэн заўважае, як ён захапіўся і што насуперак усім сваім планам і намерам ужо ўцягнуўся ў disputatio і моцна ў ім заграз; але нават і вучоны Эзэхіель Пэрэйра прызнаў гэта і ўжо пагладжвае хвалістую бараду й пытаецца, зьвяртаючыся да ганаровых і іншых высокіх гасьцей, ці не дазволілі б яму гер доктар і дастойныя геры задаць адно прамежкавае пытаньне, а менавіта, спасылаючыся на якія аўтарытэты й на які Запавет, Стары ці Новы ці на абодва адразу, ягоны апанэнт хацеў бы тут дыспутаваць? Бо калі ўжо зайшлося пра наварот жыдоў і ні пра што іншае, дык нельга ад іх патрабаваць проста за так, каб яны a priori прызнавалі эвангельлі альбо пісьмы апосталаў; такога можна было б патрабаваць толькі пасьля перагавораў; а да таго мы мусім прапанаваць апанэнтам тэксты зь пяцікніжжа Майсея і словы сваіх уласных прарокаў, а таксама са сьвятых псальмаў і выслоўяў, і з гэтага павінна высьветліцца, у чым жа й праз што жыды аж так моцна саграшылі.

Пры такога роду прамовах Айцэну робіцца пуста ў страўніку, пот выступае на губах, тым болей, што ён яшчэ й павінен глядзець, як некаторыя з начальстваў разважліва ківаюць галавою, быццам ухваляючы тое, што сказаў Пэрэйра; даюцца на ўнушэньне, дурныя, што жыд можа ведаць толькі сваё ўласнае вучэньне, а й не падазраюць, як мала яны падыгрываюць свайму супэрінтэндэнту, рабуючы ў яго палавіну яго арсэналу.

І тут Пэрэйра зь яшчэ большым націскам патрабуе ўсьвядоміць, бо гэта запісана ў Майсея і ў прарокаў, што выратаваньне й збавеньне народу Ізраіля і паўторнае здабыцьцё божай ласкі палягаюць на веры ў мэсію, які ўжо явіўся? У Пісаньні патрабуецца вера толькі ў Аднаго, менавіта ў Бога, хай сьвяціцца імя яго, як зыходзілі з гэтага слова Шмах Ізроэл, Аданай Элохэну, Аданай Эход, слухай, Ізраіль, Гасподзь Бог наш, Гасподзь адзіны, і тое, што ён, Бог, славалюбны Бог, чаму Ізраіль ня можа мець іншых багоў побач зь ім, ня кажучы ўжо пра нейкіх яшчэ сыноў Божых.

Айцэну робіцца не па сабе, калі ён бачыць, як Пэрэйра пытаньне пра пакараньне Ізраіля, якое ўсім відавочнае, хітра заблытвае й спрабуе завесьці спрэчку ў нейкую нябесную арыфметыку, зь якою зямная і асабліва іхняя арыфметыка, так цяжка стасуюцца. Але, каб выбіць у апанэнта аргумэнт, трэба адразу даць контрдовад, і ён кажа, што Сын Божы, наш Збаўца, на якога так зьедліва намякаў вучоны дон Пэрэйра, ніякі ня Бог каля Бога, а яны Бог Бацька, Бог Сын і Logos, Сьвяты Дух, ад пачатку былі адзінствам, так што тут in puncto ўшанаваньня адзінага Бога ня можа ўзьнікнуць абсалютна ніякай супярэчлівасьці з Божай запаведзьдзю; гэта асьвятляе таксама і ў імя Божае на габрэйскай мове, Elihim, якое ёсьць pluralis, множны лік, і пацьвярджаецца словам Божым у Майсея 1: 26 — Створым чалавека паводле вобразу Нашага, паводле падабенства Нашага — што, калі займеньнік тут, бадай, і ня можа датычыцца анёлаў з Божага атачэньня, дык ён абавязкова павінен азначаць, што Бог браўся за працу ў сваім трыадзінстве і ўсе мы такім чынам ёсьць творы й Сына й таму абавязаны верыць гэтаксама і ў яго, як і ў Бацьку. Майсей 1:26, думае Айцэн, ня ідзе далей гісторыі стварэньня: тут ён пабівае Пэрэйру яго ж уласнай зброяй; прыбывае, бач, сюды з Партугаліі, адкуль кароль турнуў яго разам з усімі астатнімі знакамітымі жыдамі, і будзе яшчэ вучыць нас слову Божаму й другі раз высьмейваць і нікчэмніць нашага Госпада Ісуса. Але Пэрэйра лёгенька ўсьміхаецца, кланяецца тым з начальстваў і пытаецца, ці не маглі б хто з гераў сэнатараў альбо з высокай герцагскай рады папрасіць у яго вучонага апанэнта працытаваць наступны верш зь Першай кнігі Майсея, а менавіта 1:27 і паколькі ашаломлены Айцэн маўчыць, той працягвае далей, а далей ідзе наступнае: І стварыў Бог (адзіночны лік) чалавека паводле вобразу Свайго (адзіночны лік), паводле вобразу Божага (адзіночны лік) стварыў яго; мужчыну і жанчыну стварыў іх — з чаго відаць, што pluralis у вершы 26 ёсьць так званы рluralis majestatis, так, як Іх герцагская мосьць Гаторпскі і іншыя княскія геры кажуць «Мы», гаворачы пра свае ўзвышаныя асобы, ня будучы складзенымі з трох розных асобаў. Але ж і дзёрзкі жыд, які вунь жа й раней спытаўся пра цела ўкрыжаванага, зноў падымае свой голас і хоча даведацца ад гера superintendent, ці ня быў пры стварэньні Сын гультаём і ці не дапусьціўся да таго, што Бацька працаваў адзін; на што ўсё астатняе жыдоўства пачынае рагатаць, ляпае сябе па сьцёгнах і крычаць о-ё-ёй, а гарадзкі паліцыянт, які трымае пост каля ўваходу ў сынагогу, ня прыходзіць у рух, не зграбае ганебнае рыла й ня экспэдыруе вон за дзьверы.