Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Цяпер у сувязі з гэтым наступным крокам, «дыспутацыяй з яўрэямі», стаіць пісьмо Агасфера да яго ад 14 кастрычніка 1556 года, ксеракопію якога я прыкладаю. Паколькі Айцэн атрымаў доктарства толькі ў траўні гаданага года, ён мусіў спешна адразу пасля свайго вяртання ў Гамбург брацца за планаванне і падрыхтоўку сваёй акцыі. Рукапіс Айцэна нялёгка расшыфроўваецца, але я мяркую, Вы ўжо здолееце ўчытацца. Я хацеў бы толькі звярнуць Вашу ўвагу на некаторыя мясціны, якія мне здаюцца асабліва значнымі, скажам, адразу прыгожы пачатак:

«Дастойны доктар, добры гер суперінтэндэнт, я бедны жыдок, які вандраваў гэтыя шмат гадоў з аднаго месца ў другое і многа ўсялякага, часцей дрэннага, панагледзеўся, павінен па Вашай Годнасці прапанове ў вялікім публічным disputatio скласці сведчанне de passione Christi, які пракляў мяне і асудзіў in eternitatem, і павінен сказаць абшчыне яўрэяў у Альтоне ex ore testis і пацвердзіць, што рабі быў сапраўдным сынам Бога Jahwe, хай свяціцца імя яго, а таксама Meschiach, якога чакаў народ Ізраіля, і павінен я гэта зрабіць дзеля пабожнага каяння, якое я ў сабе выявіў, і ad majorem Dei gloriam».

Альбо яго пазнейшае пытанне:

«І што было б, калі б я адмовіўся? Ці не пераследаваўся б я Вамі і вышэйшым начальствам, ці не быў бы схоплены і разадраны, як авечка ваўкамі? Ad majorem Dei gloriam, кажаце Вы, але гэта хутчэй ad majorem gloriam дастойнага д-ра фон Айцэна, чым Бога, і за гэта павінен я, бедны жыдок, апынуцца ў situationes, якія для мяне нявыгадныя, інакш гэта каштавала б мне галавы».

І далей унізе:

«Але я хачу зрабіць гэта дзеля рабі, бо хто ж, як не я, зразумеў яго напраўду?»

Пасля чаго ён дапісвае:

«Павітайце Barbaram conjugem, я хачу здабыць для яе шэсць локцяў карычневага палатна, а таксама падвескі з Турцыі, а для маленькай Маргарэтэ чэпчык.

Вашай дастойнасці слуга і вандроўны Жыд Агасфер».

Вось гэта, дарагі гер прафесар Байфус, што да тэзаў гера Ёгансэна і сапраўдных падзей падчас гамбургскага перыяду Агасфера.

З чым, па-сяброўску вітаючы Вас, застаюся

Ваш

Ёханаан Лёйхтэнтрагер

Hеbrew University

Jerusalem

У сьвеце ёсьць рознага роду галасы, кажа апостал Павел, галасы ўнутры чалавека й з-за-па-за яго, і ніхто ня ведае, чые яны, анёльскія ці дябальскія, і сьвежавыструганы Doctor theologiae, вось вам, едзе па зялёных лугах у Альтону, трэсены-ператрэсены выбоістай дарогай, а таксама ня ведае, ці голас, які яго папярэджвае, што справа можа абярнуцца вой як крыва й коса, адкуль ён ідзе, згары ці зь ніжніх сфэраў; усё ўжо так далёка зайшло, так разбуяла-закрасавала, каб ужо нешта мяняць альбо наогул вярнуць назад, госьці запрошаны, сярод іх асобы з Гаторпскага двара, а зь імі й герцагавыя вушы, і пасланцы сэната горада Гамбурга, і пастары адусюль, і вучоны жыд Эзэхіель Пэрэйра з Партугаліі, зь якім адбудзецца дыспут у сінагозе; не, няма ніякага сумненьня, ён як рымскі палкаводзец Цэзар, думае ён, тут ягоны Рубікон, тут ён павінен яго перайсьці, і нават калі толькі паўтузіна жыдоў афіцыйна пяройдуць у адзінашчасьцедайную веру, гэта ўжо будзе вой якая перамога, і такім сonvertiten, як ён абвясьціў па ўсёй абшчыне, ён бы дазволіў сяліцца ў Гамбургу; апрача таго меўся яшчэ адзін прыхаваны козыр, які крые ўсё чыста.

Пры гэтым, нягледзячы на ягоныя захады з гэтымі жыдамі, былі й пэўныя боязкі што да іх, і ня толькі праз Агасфэра, на што ён, пасьля ўсяго, што там у іх было паміж сабою, меў грунтоўныя падставы; гэта таму, думае ён, што яны дапусьцілі, каб нашага Госпада Ісуса прыбілі да крыжа, і за іхнюю варожасьць; яны ўсюды ўсім чужыя і ўсіх раздражняюць, і ўжо адно тое добра й пахвальна, што высакамудры сэнат забараняе ім гнездавацца ў Гамбургу й круціць свае шахермахерскія гешэфты; датчане вунь — яны зусім іншыя, яны, з Гаторпскім герцагам на чале, як мурашкі, дояць сваю жыдоўскую тлю.

Чужыя, варожыя, думае ён, расьсеяныя па розных краінах сьвету, госьці за чужым сталом, няпрошаныя і нялюбыя. Зь Яго герцагскай мосьці ласкавага дазволу ён шмат разоў бываў у Альтоне і інспэктаваў сынагогу — сапраўдная збойніцкая маліна, сьцены да чорнага пракапцелыя сажай ад сьвечак, якія гараць пастаянна, скляпеньні затканыя павуціньнем, якое яны ніколі не зьмятаюць, бо, кажуць, Schem jiborach, безназоўны, дабраславёны ў ёй якраз і прабывае. Пабываў ён і на тым, што яны называюць набажэнствам, службай Богу, што можна толькі з прыкрасьцю назваць Богам, думае ён, бо яны ходзяць у свае хэдэры, калі каму хочацца й падабаецца, адзін раней, другі пазьней, адзін надзявае tallis, мантыю для малітвы, другі тым часам зь сябе здымае й выходзіць, а большасьцю малітваў запраўляе сhasen, запявала, які на жаль і сьпяваць як сьлед ня ўмее, а толькі стаіць перад аron hakkodesh, сьвятой шафай, у якой ляжаць пэргамантныя скруткі законаў, і задраўшы галаву, заткнуўшы пальцамі вушы, надсаджваецца ў крыку, што ледзь горла вытрымлівае, на габрэйскай мове, часам так хутка, што ніхто за ім не пасьпявае, часам рвана й расьцягнута, пры чым часам сам плача альбо рагоча, карацей, размахвае рукамі, як дурны вар'ят, як апантаны, пакуль нячысты дух не захапляе ў сябе астатніх жыдоў, і яны не пачынаюць лямантаваць і ягліць у адзін голас з сhasen, бляюць і мармычуць, кланяюцца на ўсе чатыры бакі сьвету альбо сморкаюцца й плююцца, альбо, торгаючыся ўсім целам, бы ў ліхаманцы, падскокваюць, аж нармальнаму чалавеку здаецца, што ўсе яны тут казлы. І з гэтага народу, думае ён, павінен быў выйсьці наш Гасподзь Ісус?