Алесь Наварыч - Памалюся Перуну, пакланюся Вялесу…

Кожны год за тыдзень да пачатку заняткаў настаўнікі праводзілі так званы куставы жнівеньскі семінар. Выкладчыкі літаратуры з’язджаліся ў адну школу падзяліцца метадычным і педагагічным вопытам, сустрэць старых знаёмых, папіць чаю, нагаварыцца з аднадумцамі на цэлы год наперад.

Настаўніца Фаіна Барвінкова больш чым хто любіла такія семінары, бо мела тады магчымасць пачытаць перад настаўнікамі свае лірычныя вершы. Яна не прэтэндавала на найменне паэткі, бо паэткі атабарваліся ў сталіцы, выпускалі зборнікі патрыятычнай і публіцыстычнай лірыкі, раз’язджалі па правінцыях з агітбрыгадамі, а яна змушана цягнуць настаўніцкую лямку: правяраць сшыткі, ставіць двойкі, выклікаць бацькоў, пясочыць неслухаў. Якая з яе паэтка?

Калі былі прачытаны і абмеркаваны даклады і рэфераты, выкладчыкаў запрасілі ў настаўніцкую. Закіпеў электрычны чайнік, пацяклі шчырыя размовы, але неяк усе яны збіваліся на адну тэму — што здарылася ў тутэйшай вёсцы? Раён перапоўнены неверагоднымі чуткамі пра нейкага манаха.

— Раскажыце, Фаіна Аўдзееўна, — прасілі настаўнікі Барвінкову, — вы ж тутэйшая. Кажуць, што з тарфяніка выкапалі калоду, а ў ёй знайшлі мумію?

Барвінкова аднеквалася, гаварыла, што нічога сама не бачыла, толькі чула ад дзяцей, а ў дзяцей вунь якая фантазія. Пра здарэнне трэба пытаць у Мікалая Лявонавіча, выкладчыка гісторыі, у яго на руках ёсць дакумент, які сведчыць, што падзеі мелі грунт.

— Ёсць-ёсць! — пацвердзіў Савіцкі, які сядзеў у настаўніцкай за сваім сталом. — Я акурат сёння і прыйшоў у школу, каб зрабіць важнае паведамленне. Але, прабачаю, неафіцыйна, у межах, гэтак бы мовіць, факультатыву. А то разумееце, ёсць начальства ў раёне, ёсць і большае начальства.

Гісторык дастаў з папкі ліст паперы, але Фаіна Аўдзееўна перабіла яго:

— Хвіліначку. Ведаеце, як толькі я пачула пра манаха-мумію, я сасніла цэлую легенду!

— Раскажыце, зрабіце ласку, — пачулася з усіх бакоў.

Барвінкова расказала, што бачыла ў сне манаха, які вядзе пошук храма. Манах выйшаў у дарогу мо пяцьсот гадоў назад, але мусіў праляжаць гэтыя вякі запакаваным у мёд у летаргічным сне. А калі ачуціўся, вярнулася прытомнасць, пайшоў шукаць храм. І дзе б ён ні хадзіў — паўсюль бачыў забітыя крыж-накрыж цэрквы, пабураныя касцёлы, пераўтвораныя ў свіраны і кароўнікі замкі і палацы. І таму манаху ў сне паэткі з’явіўся анёл, які сказаў: «Змірыся, інак, усё разбурана, ты не знойдзеш ніякага храма. Бо і маскавіты тут пабывалі — храм разбурылі, і французы прайшлі — канюшню ў храме зрабілі. Былі тут і немцы, яшчэ ў Першую сусветную вайну, і ў Другую таксама…»

— Што за… недакладнасць, Фаіна Аўдзееўна? Чаго маскавіты будуць бурыць праваслаўны храм? — адазваўся гісторык.

— Ну я так, да прыкладу, — чароўна пасміхаючыся, стала апраўдвацца настаўніца. — Тады, скажам, татары.

— Трэба ўдакладніць, якія, — зноў зрабіў заўвагу гісторык. — Бо гэта важна. Таму Беларусь Белай і назвалася, што не мела ханскага ўціску. Хіба што крымчакі…

— Не перашкаджайце! — пасуровела Фаіна Аўдзееўна. Калі трэба было, мяккая і добразычлівая жанчына з чароўнай знешнасцю магла праявіць характар. — Гэта мой сон, і ў сне можа здарыцца ўсё, што заўгодна. Нават рэчы, якія супярэчаць навуковай дакладнасці.

— Згодзен, згодзен, — сказаў гісторык, сярдуючы, што ў яго забіраюць увагу.

— З’явіўся манаху анёл, — прадоўжыла Барвінкова, — і кажа яму: «Ты змірыся, жыві з людзьмі, зжывіся з імі, жыві, як яны, прынось людзям карысць, не рабі ім клопату, забудзь пра мінулае. Галоўны храм — народ, ён застаўся».

— Як гэта: забудзь пра мінулае? — зноў запярэчыў гісторык.

— Не шукай храм, змірыся! — кажа анёл, — Барвінкова ўпарта працягвала расказваць свой сон. — Запомні: храм — гэта твой народ, храм — мова твайго народа, храм — дух твайго народа. І гэта лепшае, што можна зрабіць у дадзенай сітуацыі.

— Цяжкавата ўявіць анёла, які так і кажа: «можна зрабіць у дадзенай сітуацыі», — з’едліва прамовіў гісторык, але ў настаўніцкай ужо гучалі апладысменты ў адрас Фаіны Аўдзееўны.

— А я чуў вось што, — сказаў адзін з выкладчыкаў, весялун па характары, сваёй суседцы, але так, каб чулі ўсе. — Кажуць, што той манах-законнік захоўваўся, як цукат, у мёдзе, а значыць, быў салодкі, — настаўнік аж блішчэў ад смеху, які распіраў яго. — І ўсе тутэйшыя жанчыны пазбягаліся наскрэбсці з таго манаха мёду.

— Ніхто не збягаўся… — неадабральна паглядзеў на веселуна Мікалай Лявонавіч.

— Хто мёду, а хто і самога манаха, — са смехам выціснуў з сябе жартаўлівец, хоць ніхто не смяяўся. Бываюць такія мужчыны, якія ў кампаніі прыгожых жанчын, а ўсе настаўніцы беларускай мовы і літаратуры несумненна такія, пачынаюць вярзці лухту, нібыта сам чорт цягне іх за язык. Яны хочуць прыцягнуць да сябе ўвагу, але атрымліваецца з дакладнасцю наадварот. Словам, весялун зразумеў, што распусціў язык. І тады ён паспрабаваў выправіцца: