Віктар Марціновіч - Сцюдзёны вырай

— Слухай сюды, Джон Вілаў, мастацтвазнаўца! Слухай і запамінай. У 1973 годзе Марк Шагал адзіны раз за ўсё сваё доўгае эмігранцкае жыццё наведаў Савецкі Саюз. Выставіў палотны ў Трэццякоўцы. Наведаў Ленінград. Быў сардэчна запрошаны ў родны Віцебск. Той самы горад, які намаляваў нават на плафоне Opera Garni ў Парыжы. Там, ведаеш, такі раскошны інтэр’ер, шмат золата і аксаміта, а над галовамі — Віцебск: платы, хаты… Родны, далёкі, маркотны Віцебск. А тут! Афіцыйная дэлегацыя, Міністэрства культуры, «Волгі», піянеры і паветраныя шарыкі. Вэлкам хоўм, Марк! Дазвольце вас правесці і паказаць, як квітнее родны Віцебск! Як яго, блядзь, пліткай тратуарнай захуярылі, пазносіўшы к чарцям усю гэтую драўляную казыцень (Janka, I added here some curse words trying to expressively translate such lexical elements as «fucking decorated it with shitty pavement tiles». I did it according to Web-dictionary on Porn.by, please, correct if I did some mistakes). І ведаеш што? Шагал адмовіўся! Здаецца, ехаў адно толькі каб на радзіму паглядзець, а ў Віцебск ехаць адмовіўся! Ведаеш, чаму?

— Чаму?

— Таму, што калі ты з’язджаеш, з’язджаеш назаўсёды, уся твая радзіма змяшчаецца вось тут… — яна кранула грудзі злева. — Ты яе гадуеш, мілуеш і туліш да сябе. І не хочаш нават ведаць, што з ёй (а дакладней — з яе ценем у так званай рэальнасці) зрабілі нейкія алігафрэны ў ботах і камуфляжы!

І праз паўзу:

— Ведаеш, чаму я тут? Чаму ў Стамбуле? Таму, што я з’язджаю назаўсёды! Як мага далей. Можна было б застацца ў Еўропе, але ведаю: з Варшавы ці Прагі — вярнуся. Аднаго дня прачнуся, пагляджу навіны ў Інтэрнеце і папаўзу да мяжы. Нібы проста на вербы з таго боку паглядзець. А там зачаравана, павольна — пашпарт памежніку і ў пастарунак. Ты разумееш?

Я не разумеў. Тады нават мне падалося, што ад яе словаў патыхае залішнім пафасам, нешта падобнае адчула і яна, бо шчоўкнула пальцамі, спрабуючы падабраць лепшае, менш натхнёнае тлумачэнне і ўрэшце прачытала вершык, прачытала і пераклала яго. Я потым шмат часу змарнаваў, расшукваючы гэтыя радкі: то быў Набокаў. Я знайшоў, пазнаў іх, магу нават узгадаць гучанне яе голасу, магу ўзнавіць інтанацыі, манеру чытання. Але не здольны да канца зразумець усе закладзеныя ў верш сэнсы, бо напісана па-руску, а рускай я не валодаю:

Наколькі я зразумеў са слоўнікаў, «кровать» гэта — ложак. У Расею герой «плыве» ў думках, бо на ложку плыць немагчыма з тэхнічнага пункту гледжання (я думаў быў, што значэнне літаральнае, нават высветліў, што добры драўляны ложак без матраца здольны трымацца на паверхні вады, але як вырашыць праблему з вёсламі?). Герой глядзіць на гадзіннік побач з ложкам і чамусьці баіцца, што той у яго стрэліць. І вось, урэшце, апошняе чатырохрадкоўе, самае пранізлівае, як казала Наста:

Калі я чытаў гэты верш — па-руску, ужо не ў перакладзе — ён падаўся мне падказкай для разумення стаўлення гэтых дзіўных людзей, беларусаў ды расейцаў, да радзімы. Дарэчы, Наста забіла б мяне за тое, што я паставіў іх побач, нават не адлучыўшы коскай. «Радзіма» — гэта дзіўны concept, які азначае тэрыторыю, на якой нехта нарадзіўся і жыў значны час у дзяцінстве. Але ж стаўленне да гэтых мясцін у іх іншае, яны нібыта прывязаныя да іх эмацыйна. Я ўсё спрабаваў адчуць: чаму? Што так вабіць у гэтых бярозках ды пагорках, у гэтых дубровах ды азёрах? Як вы пабачыце, я зайшоў вух як далёка ў гэтым даследаванні. Высветліў, што гэтая іхняя «радзіма», «бацькаўшчына» ў кліматычным сэнсе амаль не прыдатная для жыцця. Узімку там немагчыма холадна, летам неверагодна спякотна. Спёка там з’ядае вантробы горш, чым ля экватара: плюс трыццаць у Беларусі перанесці цяжэй, чым плюс сорак на Балі. Узімку там такая вільгаць, што перажыць цяжэй за сібірскія маразы. Увесь час у тых краях, акрамя некалькіх пяшчотных вясновых ды temperate восеньскіх дзён, у фізічным плане ты бясконца пакутуеш. Табе ці то занадта спякотна, ці холадна ды мярзотна, бо мароз, завея і снег у вочы. Гэтыя мясціны даводзяць табе, што ты — чалавек, ты слабы і непрыстасаваны да свету. І тым не менш, яны любяць гэтыя завеі, гэтую гарачыню, гэтую людажэрнасць ды небяспеку. Іх «бацькаўшчына» — нешта кшталту стакгольмскага сіндрому: ты адчуваеш пагрозу, аднак не можаш адмовіцца ад эмацыянальнай прывязанасці. І чым больш там небяспечна, тым больш ім карціць вярнуцца і быць ахвяраванымі. Наста працягвала: