Кастусь Акула - Дзярлiвая птушка

На каго-ж тады спадзявацца, калi не на Яго?

А за сьцяной яшчэ сьмялей дзёрлi свае глоткi пеўнi. Раз-пораз кукарэкаў Макатунiшын галаган, у вадказ адгукаўся нейдзе на ўзгорку певень старой Пятушыхi, там далей рэфрэн трымалi зладжана — Дуня гэта ведала, — трывожачы сваiх курэй, блiжэйшыя й далёкiя. Мабыць, нейдзе на ўсходзе за балотам, калi неба не замурзана, паказалiся ўжо зарнiцы сонца, што паволi ды няўхiльна наблiжаецца, каб азбудзiць да жыцьця Лiтоўцы й цэлую сьпячую салодкiм сном кароткай летняй ночы ваколiцу.

I тады ў Дунiным уяўленьнi вырас перапоўнены багатымi чарамi скарбовы лес. Гэта-ж зараз, мусiць, трэба ўстаць — усяроўна сну ўжо ня будзе, — ды па грыбы сьпяшацца. Там пад дубамi й гладкакамлёвымi бярозамi пасьмялелi й павылазiлi з травы наверх баравiкi. Некаторыя, можа, й ня сьняць, што прывiтаецца зь iмi й нiзка паклонiцца iм сяньня пасьля сьвiтаньня падлетак-Макатунiшка. Так ёй карцiла ўжо туды. Гэта, можа, адзiнае й найлепшае мейсца, дзе яна жыла, поўнiлася чарамi iншага сьвету.

Праўда, там хадзiў iз злым сабакам забойца Бахмачыхi. Дуня яго зручна абмiнала й дагэтуль клопату ня мела. Як тая спрактыкаваная лiска, выхадзiла-выбегала яна гэны лес, угадвала, дзе й калi пайсьцi, каб зь бядой лоб-у-лоб не сутыкнуцца. Лясьнiк, праўда, заўсёды трымаў сабаку пры сабе, а часта й без сабакi валачыўся па лесе.

А лес, — Божа мой! — гэта цi не другi ейны дом. Там яна чулася вольнай i лёккай, прыглядалася кожнай букашцы й матыльку, лавiла чар салаўiнай песьнi й кожнае рэха. I здавалася ёй цi раз, што добра было-б у лёкка-пырхаючую птушку замянiцца, ейным крылатым бесклапотным жыцьцём дыхнуць. Але-ж ня можа быць, каб птушкi сваiх клопатаў ня мелi. На iх i каршукi й iншыя дзяруны палявалi, яны-ж мусiлi й гнёзды на хiсткiх галiнах майстраваць, i дзеткаў гадаваць, i ўсякую непагоду пераносiць. Ды ня можа быць, каб не жылося iм лацьвей, чымся лiтоўскiм Макатуном.

Ужо добра парадзела цемра, калi ацiхла ў хаце. Дуня ўстала, на дыбачках каб, баранi Божа, нiкога не азбудзiць, — падыйшла да сьцяны, брала зь вешалкi сваю вопратку й апраналася.

— Дачушка, ты куды? — азвалася мацi.

Дзяўчынка ў думках упiкнула сябе за тое, што не магла цiшэй, што матчына чуткае вуха ейнае вандраваньне па хаце распазнала.

— Па грыбы, мама.

— Паспала-б яшчэ — рана, мусiць.

— Ат, дзе там рана. Пайду.

Матка змоўкла. Дуня бачыла, як перавярнулася з другога боку ля сьцяны Параска. Мусiць, i яна чула.

Белая Дунiна хусьцiнка, якой перавязала валасы, мiльгала ў шарэчы раньняга сьвiтаньня. На правай руцэ тарабанiла кошык, а ў iм — iз кароткiмi чыранкамi ножык. Борздымi крокамi мерыла дзяўчына мяжу мiж нiвамi, абмiнула з паўднёва-ўсходняга боку Гараватку ды накiравалася на калёнiю Лазоўскага. Босыя ногi абмывалiся сакавiтай расой, што даймала сьвежым i прыемным халадком. Ведала Дуня, што покуль дойдзе да лесу, а ў тым лесе да аблюбаваных баравiкамi мейсцаў, сонца высадзiць свой чырвоны лоб з-за балота, каб пачаць сьвяцiць людзям у яшчэ адзiн працавiты летнi дзень. Шапку Архiпа абселi вароны. Дзесь на ўзьлесьсi, а мо ў вербах над канавай, аж заходзiўся ў сьпеве салавей. Яму дапамагаў другi й трэцi.

Вялiкi луг Лазоўскага драмаў пад шыза-зялёным дываном роснай атавы. Дуня прастала нацянькi да ўзьмежжа жытняга поля, пакiдаючы за сабою сьцежку, як добрую баразну. Драмалi, здавалася, важкiя адраныя каласы жыта. У раньняй задуме, мусiць, чакалi яны жняцоў. Дуня кiнула зрокам на вялiзную жытнюю нiву. Асаднiк яшчэ не зажынаў. Хутка, можа ўжо й сяньня, стануць нейдзе ў хвасьце вясковыя наймiткi-жнейкi i з традыцыйным «Божа памагай» зьвяжуць першы снапок, каб стануў ён ганарова на покуцi гаспадаровае хаты. Сярпы пачнуць уядацца ў моцную мязгу вырослых на сакавiтым угнаеньнi жытнёвых сьцёблаў. Дзяўчаты й жанкi, як адважныя жаўнеры ў гарачай бойцы, зацята цяць будуць высокую сьцяну каласоў, у хвасьце за сабой пакiдаючы суцэльны памост снапоў. Пад вечар мускулiстыя рукi парабка Яўхiма паставяць тыя снапы ў тоўстыя бабкi, а журботная жнiўная песьня зь перасохлых i патрэсканых ад сьпёкi вуснаў паплыве над шырынёй урадлiвае нiвы.

I, сьпяваючы песьню гэную журботную, у сваёй красе непаўторную, думаць будуць жанкi аб нiшчымнiцы й нядолi пад струпелымi саламянымi стрэхамi. Прыгадаюць багацьце роднае зямлi, што поўнiць чужыя кiшэнi, лёс свой гаротны, сям'i й дзетак, што чакаюць пакуль наймiткi-маткi вернуцца ў родныя гнёзды. Разагнецца-выпрастаецца на захад сонца балючая сьпiна сялянкi, апусьцяцца спрацаваныя млосныя рукi, а змораны мiгценьнем сьцёблаў i каласоў зрок пабяжыць па заваяваным полi. Ужо каторы раз паўтараючы сьпяванае раней iхнымi бабкамi й прабабкамi, ня зьведаюць мо жнеi й гэтым разам поўнага таемнае глыбiнi сэнсу пясенных словаў. Думацьмуць, па колькi заразьбiлi, на як доўгi час таго хопiць, каб у гаршку закрасiць, цi залатаць iншыя дзiркi ў нiшчымнай гаспадарцы; цi праца iхная iзь сярпом прынясе малую й кароткатрывалую радасьць у выглядзе новага абутку, якой таннай сукенкi, цi — на гора i ўтрапеньне ў хаце — пойдзе зноў на лекi, каб выратаваць каго ў сям'i ад хваробы. Неразборлiвая ў хiтрыках даверлiвага сьвету, спрацаваная жнейка ўдзячная будзе ўвечары за прыгоршчы крышкаў iз стала чужога пана. I гэты iхны гаспадар-прыблуда, дый iншыя паны ў iншых мейсцах — з воклiкам «на здрове» i iз самазадаволенай усьмешкай — у недасяжных гэтым працавiтым жанком куткох спажывацьмуць сакавiтае дабро, у той час, калi яны ў сваiх сялянскiх абрабаваных хатах гушкаць i гадаваць будуць для тых чужых гаспадароў новых будучых наймiтаў.