Альгерд Бахарэвіч - Праклятыя госці сталіцы

92.

Цяпер Мінус уключаў музыку ўсё радзей; напрыклад, на пятым спэктаклі яе не гучала зусім, наколькі я яшчэ быў здольны разумець, я, ачмураны атрутнай барваю нашай фантасмагарычнай глядзельнай залі, яе водарамі, што перасьледвалі, і, відаць, не аднаго мяне, зазвычай яшчэ некалькі содняў пасьля наведваньня тэатру, насяляючы жудкаватымі трапяткімі зданямі маю выстылую кватэру. У парадку спэктаклю не было строгага чаргаваньня, не было рэгулярнасьці: напрыклад, першыя тры спэктаклі мы паглядзелі на працягу двух тыдняў, чацьверты адбыўся празь месяц, а пяты – ужо праз чатыры дні пасьля гэтага. Улічваючы тое, якім чынам яны арганізоўваліся, тут не было нічога дзіўнага – але я не хацеў, ды ўжо й ня мог задумвацца пра гэта, пра абалонку нашых пастановак, яна была недзе далёка, не ў маім жыцьці, і не ў жыцьці маіх суседзяў па партэры... або ўсё-ткі ложы? хто ведае. Значна прыемней было аддавацца на волю гэтага брыдкага чалавечка, ягоным рукам і словам, якія кіравалі нашым змораным ад шматгадовай самастойнасьці ўспрыманьнем, што станавілася на некалькі гадзінаў адным цэлым, ручной жывёлай маленькага маршчыністага штукара зь неімаверным мяном. Усё нашае жыцьцё мы, самі гэтага не ўсьведамляючы, сумавалі па рэжысэры; мы нават шукалі яго, безвач і навобмацак, у цемры падзеяў, што выбухаюць бяз нашага ўдзелу, але дагараюць пад нашымі босымі пяткамі, пяткамі сьляпых вандроўнікаў.

Мы не абменьваліся словамі, толькі зрэдку паглядалі адно на аднога, няўцямна й дабразычліва, як людзі, якія імгненьне таму хацелі нешта спытаць, але забыліся, што менавіта: такое бывае досыць часта. Мне, аднак, нягледзячы на ўсю адслоненасьць нашага тамтэйшага знаходжаньня, хутка кінулася ў вочы: пазіраючы на гледачоў побач, можна было заўважыць, як у глыбіні іхнай, пад плеўкай першасных чалавечых рэакцый, гэтай нескладанай сумесі таго, што ў нас пастаралася ўкласьці выхаваньне, і таго, чым валодаў яшчэ прачалавек, – там вырастае пакрысе штосьці новае, незнаёмае ні нам, ні Мінусу, ні заўсёды маўклівай І – быццам унутры кожнага з нас, зачатая выкінутым у сталіцу лятучым насеньнем гэтага чырвонага пакою, гадуецца істота, для якой пазатэатральная рэчаіснасьць – толькі небясьпечны грыбок, ад якога трэба бараніцца.

93.

Так, ён усё радзей уключаў музыку, ён відавочна ўпэўніўся, што яна й бяз гэтага даўно ўжо грае ў вушах кожнага з гледачоў, варта тым выйсьці з трамваю на вуліцы Ўзорнай. Мы былі інфікаваныя ёй; мы нават пасьля вяртаньня са спэктаклю, выконваючы якое-небудзь будзённае дзеяньне, заўсёды чулі гэты загадкавы матыў, той самы, што нам прышчапілі ў першае наведваньне тэатру. І празмузыку ўсё цяжэй было вызначыць сапраўдны сэнс нашых штодзённых клопатаў: цудоўна памятаю, як я пасьля доўгага перапынку раптам узяў з паліцы кнігу зь сьветлай каймой пылу ўверсе, пакруціў яе ў руках – далейшыя рухі мне нібыта нехта падказаў, я лёг з кнігай у ложак, пакуль не забалелі вочы ўзіраўся ў назву й потым тысячу разоў запар перачытаў імя аўтара, дзівячыся таму, што ніяк не магу разгадаць сакрэту... Пэўны час я забаўляўся тым, што вылучаў у назьве асобныя склады: яны падаваліся, адарваныя ад матрыцы, пачварна немілагучнымі, тырчалі, разламаныя напалам, і з канцоў крапала нешта алеістае. Як можна было паддацца на такі прымітыўны зман, думаў я, і любімымі духмянасьцямі І пацягнула аднекуль з лазьніцы, як можна было шмат гадоў запар не заўважаць, наколькі ненадзейна склееныя гэтыя груба змайстраваныя слоўцы. Да самага сутоньня, забыўшы пра голад, я разважаў над прычынай майго расчараваньня ў словах на вокладцы, і ўрэшце зразумеў: я проста выцягнуў іх уручанымі мне Мінусам шчыпцамі зь дзёгцю чалавечых забаваў, я паглядзеў на іх адстаронена, уратаваў іх з палону ўтылітарнасьці, і словы сталі тым, чым яны ёсьць – бессэнсоўнымі гукамі без прычынаў і наступстваў. І варта было мне пашкадаваць іх за гэта – яны зноў пагрозьліва злучыліся ў нейкія немудрагелістыя катавальныя прыстасаваньні, але мне ўжо было вядома, што хаваецца за іхнай маналітнасьцю, я бачыў сьвежыя рубцы на зманліва непадзельных каранях, і ніводнаму суфіксу, так прафесійна распасьцерламу свае натрэніраваныя лапкі, ужо было не спакусіць мяне. Я ведаў, што насамрэч іхныя таленты абмяжоўваюцца шэрагам простых уменьняў, на якія нанесеная фальшывая пазалота дасканаласьці, аднак музыка, музыка, музыка – яна рабіла ідэальным мой зрок, і я даваў зьедлівую адповедзь прадаўцам падробкі: вось тут трэшчына, і тут, а там вось, бачыце, пад нібыта бездакорным слоем, на які можна пэндзлікам нанесьці што-небудзь мастацкае, – там брудная гума й танная папера. Жахлівая прыгажосьць музыкі была амаль бачнай; спачатку мне хацелася падзяліцца з кімсьці сваімі адкрыцьцямі: на парозе стаяў сусед, я цяжка дыхаў і усё ж шоў на ягонай шыі ( пазначце, зафіксуйце для сябе гэтае крывадушша літараў, прастытуцыю слова!) мне было добра відаць – яны думаюць, што я дурны й не заўважу, як гэты шоў падымаецца па ягонай шчацэ й зьнікае ў кутку п’янага, жорсткага вока, дрэнна працуеце, спадары, выраб “Сусед” не адпавядае заяўленай якасьці: грудная клетка не хацела станавіцца на месца й нехта абрэзаў яе па краях іржавымі нажніцамі, вось і махры тырчаць! Халаднеючае “неба” ў вакне магло падмануць каго заўгодна, але толькі не мяне: найслабейшы ветрык з таго боку гайдаў канструкцыю й надзімаў матэрыю як ветразь.