Альгерд Бахарэвіч - Сарока на шыбеніцы

***

Калі я прыехаў сюды, я быў агаломшаны новым для сябе адчуваньнем абранасьці. Брук кінуўся мне пад ногі, людзі навокал уздыхнулі і адначасова загаварылі: мне ўсё здавалася, што пра мяне, пра мяне; будынкі абступілі маё разгубленае замерлае цела, свабода была балючай, у ёй было зашмат кіслароду. Ад шпіляў і цэркваў ныла шыя.

Раптам я адчуў сябе так, быццам уся папярэдняя чалавечая цывілізацыя існавала для мяне аднога. Дзеля мяне, дзеля таго, каб я выйшаў аднойчы на гэты пярэсты пэрон, быў пабудаваны Рым, і мыў ногі Калос Радоскі, і несьлі паўз пустэльні скураных вершнікаў лёгкія коні, і гарэў Канстанцінопаль, і Вялікі Інка задуменна ўзіраўся ў акіян, і абвяшчаліся крыжовыя паходы, і гвельфы стаялі супраць гібэлінаў, і ганялі, як мух, неадчэпных духаў па сваіх каменных пакоях вучоныя й мастакі, і сьвісьцеў першы паравоз, і кусаў чалавека, яшчэ не разумеючы, што робіць, нявінны порах, і неба падала на галовы, і шматзначна блішчэла золата. Усё, што раней выглядала як прыдатны адно для любаваньня хаос, стала лягічным і прасьцерлася так далёка, што я згубіў раптам свой цень, і знайшоў яго толькі назаўтра, ва ўтульнай, поўнай непрыкметных сьлядоў мінулых жыхароў кватэры з падвешаным на столь замест лямпы сапраўдным паўночным сонцам. У кожнай з шуфлядаў пісьмовага стала хаваліся пакінутыя кімсьці манэткі ў адзін цэнт. У куце, паміж вялікім акном і сьцяной, шурпатасьць якой быццам імкнулася скласьціся ў нейкі загадкавы барэльеф, было файнае месца, каб павесіць фотаздымак Веранікі ў рамцы. Я, аднак, усё яшчэ ня здольны скінуць зь сябе рэшткі ўчорашняй велічы, разьмясьціў там вырваную зь нейкага глямурнага часопіса рэпрадукцыю Брэйгеля. Часопіс я знайшоў у цягніку, і калі пабачыў карцінку, то чамусьці мне захацелася, каб яна засталася са мной; я не разглядваў яе ўважліва, проста сунуў між старонак выпадковай кнігі. Нашая схільнасьць да дзіўных учынкаў – гэта, магчыма, адзінае, што дазваляе сьмерці не памыляцца ў выбары, калі надыходзіць час.

У гэтым горадзе, які нясе мяне цяпер невядома куды... Так, менавіта ў гэтым горадзе, па сьведчаньні некаторых знаўцаў, робяць месяц. І “прескверно делают”, працягваюць знаўцы. Ня ведаю, ня ведаю, як па мне, дык кульгавы бондар ведае сваю працу. Поўня выпаўзае з-за тэлевізійнай вежы і адтуль трапляе, нібы серабрыстая рыбіна на спод, мне ў люстра. Так, у мяне ёсьць люстра. Я гляджу на нас зь месяцам, а гадавая стрэлка на гадзіньніку раз – і ўжо зноў аддыхваецца на вяршыні, і ў галаве ўсплывае верш.

Я, я, я. Что за глупое слово.

Неужели вон тот – это я?

Разве мама любила такого,

Желто-серого полуседого

И всезнающего, как змея?

Здаецца, гэта Хадасевіч. А можа, і не. Але дакладна не Хадановіч. Калі памяць вісіць на сьцяне замест кніжнай паліцы, лёгка памыліцца. Ёсьць, праўда, яшчэ інтэрнэт. Ён, аднак, кніжнай паліцы не заменіць, ён хутчэй грамадзкая бібліятэка, адкуль нельга выносіць кнігі, вялікая чытальная заля, дзе нельга чытаць лежачы, нельга чытаць палячы, і лятаючы таксама нельга, і нельга, ядучы зямлю.

Як брэйгелеўскі Ікар, я ў роспачы біў там нагамі па вадзе. Але ці пагражала мне што-небудзь на радзіме? Натуральна, не. Ні гвалтоўная сьмерць, ні арышт, ні нават тэлефонныя пагрозы. Канешне, яны заўсёды хаваліся побач, як хаваюцца побач з кожным чалавекам, дзе б ён ні жыў. Гвалтоўная сьмерць або арышт могуць напаткаць любога, і нават у гэтым паўночным горадзе: варта толькі аступіцца, у простым ці пераносным сэньсе. Тэлефонныя пагрозы, голас д’ябла ў слухаўцы, мабільны сьвятога Антонія. Не, на радзіме мяне мог чакаць адно лягер. Але лягер – гэта не турма. Там, кажуць, можна нават гуляць у футбол, і глядзець тэлевізар, і нават пабрацца шлюбам, і нават займацца палітычнай дзейнасьцю, у межах установы, вядома ж, там ёсьць палітычныя партыі, і “Макдональдс”, і дзіцячыя садкі, і газэты, і някепская бібліятэка, і сэкс-шоп, і інтэрнэт-кавярня, і бясплатнае мэдыцынскае абслугоўваньне, і калі табе нешта не падабаецца, можна падаць заяўку на правядзеньне пікету, і – о гуманнасьць улады! – нават для аматараў самоты там ёсьць усе ўмовы: нікому не забараняецца набыць намёт і пайсьці ў самы глухі куточак сквэру ды адпачыць там ад жыцьцёвай мітусьні. Ды што казаць: для аматараў турызму там ёсьць сапраўднае замежжа, нядаўна адрамантаванае на сродкі Міністэрства ўнутраных справаў. Галоўнае – своечасова прыйсьці на вячэрнюю пераклічку. Але ж гэта дробязі ў параўнаньні з тым, што дадзена насельнікам лягера. Дык якой халеры я прыперся сюды?