Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

Ля аўтавакзала бязлюдна. На стаянцы насупраць — таксама. Хвалююся і мітусліва азіраюся. Горад спіць. Стрэлкі на гадзінніку над уваходам у будынак аўтавакзала застылі на лічбе дванаццаць, і невядома, поўнач зараз ці поўдзень. Двухпавярховая «гаргара» недаверліва зіркае паўсляпымі мурзатымі вокнамі…

Гэтую жанчыну я заўважаю зусім выпадкова. Цень ад будынка, пад карнізам якога яна хаваецца ад дажджу, надзейна засланяе яе ад чужых вачэй.

— Даруйце, вы часам не бачылі аўтобуса са студэнтамі? — кідаюся я да яе, абрадаваны. — Дамаўляліся, што будуць чакаць мяне на стаянцы. Прыйшоў, а іх няма, — скарджуся я.

Жанчына абыякава пазірае на мяне. Гэтая яе абыякавасць пачынае злаваць.

— Разумееце, «NEAPLAN» са студэнтамі… — настырна тлумачу я ёй.

— Што ты раскрычаўся: «NEAPLAN», «NEAPLAN»? Ту-ту твой «NEAPLAN»… Дзесяць хвілін назад, — прарывае жанчыну. — Спаць трэба меней.

— Хто крычыць?.. — злуюся я і плятуся да аўтобуснага прыпынку. Гарадскія аўтобусы, напэўна, яшчэ не ходзяць, і на што я разлічваю, цяжка сказаць.

— Мужчына! — спыняе мяне незнаёмая. — Сумку мне пакінулі?

— Ой!.. Даруйце!

— Бывае, — ужо прыхільна кідае жанчына.

— Бывае, — пакорліва згаджаюся я.

У паветры завісае цішыня. Такое ўражанне, што ніякай іншай мовай, акрамя мовы маўчання, гэтая жанчына не валодае.

— Трэба ж так спазніцца, — выціскаю я праз сілу.

— Мі-тус-ня… Нібыта з ланцуга ўсе сарваліся… Жывём і не ведаем, што нас чакае праз нейкую хвіліну… Каму трэба гэтая спешка?..

Акцэнт выдае яе. Сто супраць аднаго, што яна — грамадзянка суседняй дзяржавы.

— Даўно ў нашым горадзе? — цікаўлюся я наўмысна, каб спраўдзіцца ў сваіх здагадках.

— Шэсць гадоў, — паныла адказвае тая і тлумачыць: — Муж мой адсюль, двое дзяцей у нас… На радзіму цягну. Не хоча... А там выбары праз тыдзень, мяжу могуць з вамі закрыць…

— Чым жа вам кепска ў нас?

— У нас, у вас… — злуецца жанчына. — У кожнага свая радзіма, свой дом...

Яна недаверліва глядзіць на мяне. Бясколерныя вочы напоўнены смуткам… І трывогай… Мне робіцца шкада гэтай жанчыны. Чаму, не ведаю, але жаданне зразумець стомлены жаночы пагляд, сховішча чужога смутку і жалю, мацнее. Пранікаю і адразу ж адчуваю ў ім сваю нікчэмнасць. «Жэнік, ты — злодзей! — шэпча мне мой унутраны голас. — Злодзей чужых думак…» Ад гэтай высновы, ад няўдалай спробы ўварвацца ў чужое жыццё робіцца няёмка. Вочы жанчыны крыўдзяць мяне наўмысна. «У Свеце існуе ўсеагульная сувязь з’яў і ўчынкаў, — перакананы я, — і калі не збочваць з абранага шляху, расшыраюцца не толькі жыццёвыя прасторы, але і далягляды. Бо ўсе мы, хочам таго ці не, — злодзеі. Мы карыстаемся назапашаным вопытам, як сваім. І гэтая схільнасць дадзена нам Звыш, каб выжыць…»

Маўчанне зацягваецца. Аднак і яно некалі павінна парушыцца.

— Так, цяпер гэта зусім розныя краіны, — сумна ўздыхаю я. — Ці маглі мы здагадвацца, што прыйдзе час, і мы будзем сядзець на розных лаўках?

— Вы сядзіце на лаўках з наўбіванымі цвікамі, — рэзка спыняе мяне жанчына. — Сядзіце і маўчыце. Лічыце, што так і трэба. У вас ёсць усё: сіла, воля… У вас няма толькі аднаго — сілы волі. А людзей яднае не воля, а імкненне да волі. Гэтае пачуццё збліжае ўсіх: белых, чорных, каляровых, багатых, бедных... Бо ў кожным з нас жыве мара жыць у пазалочанай клетцы.

Я маўчу.

— Але каб у ёй жыць, у ёй трэба нарадзіцца.

— Вы таксама жывяце ў пазалочанай клетцы?

— Хацелася б верыць, што не... Хаця…

— Дасціпна… Але ці ведаеце вы, што воля без некаторых духоўных абмежаванняў небяспечная? — цікаўлюся я не без іроніі. — Расчыненыя вокны не заўсёды напаўняюць пакой свежым паветрам. Часцей, наадварот, гэта не свежае паветра, а скразнякі. А гэта хвароба для многіх з нас. Скразнякоў не баяцца толькі загартаваныя людзі.

— Во-во…

Разумею яе зневажальнае «во-во…» і злуюся:

— Дайце нам час, і мы знойдзем сябе. Не шляхам рэвалюцый, яны абуджаюць не самыя лепшыя інстынкты, яны робяцца невялікай колькасцю людзей, а ад вынікаў пакутуе народ.

— Вось у гэтым і ёсць вашая жлобская сутнасць, — злуецца жанчына. — Вы прывыклі чакаць. Вы вырылі нару… у саміх сабе і схаваліся ў ёй. Але народ не ануча ля печы, аб якую, каму ўздумаецца, выціраюць боты. Народ — гэта мы з вамі. І так званыя гаспадары, якія лічаць, што ўхапілі Бога за бараду, недаўгавечныя… І аднойчы яны таксама зразумеюць гэта…

— Дольчык, дзе ты швэндаешся?

Развітацца з жанчынаю не паспяваю. Валька вынырвае аднекуль з цемры, хапае мяне за руку і валачэ праз стаянку на супрацьлеглы бок вуліцы.