Алесь Паплаўскі: Пастка для рэха

— Рыба шукае дзе глыбей, а чалавек дзе цяплей, — у голасе жанчыны чуецца няўпэўненасць.

— Быць нянькаю не збіраюся. Ні-ко-му-у… Бальніца — не тая ўстанова, дзе можна эксперыментаваць на людзях.

Схіліўшы галаву, як шкадлівы шкаляр, Жэнік слухае і па-ранейшаму маўчыць. Падумаеш, не запісаў у медкартку выніку аналізаў. Усё і так зразумела…

Свае выхаваўчыя лекцыі бурклівы загадчык ладзіць звычайна зранку, пасля чаго надоўга знікае некуды. Тады Жэнік выцягвае з шуфлядкі кіпу медыцынскіх картак і пачынае старанна вывучаць іх перад чарговым абходам…

Праца хірурга нудная і нецікавая. Кожны дзень адно і тое ж: прыклейваеш да твару скупую ўсмешку і: «Што вас турбуе?..»

Праз хвіліну ён адчыняе дзверы ў бальнічны пакой і накіроўваецца да хворага. Свой новы працоўны дзень, як і заўсёды, распачынае завучанымі да аўтаматызму словамі:

— Як вы сёння пачуваецеся?

Фальш гэтых слоў выдае інтанацыя. Аднак жыццё падпарадкоўваецца жорсткай дысцыпліне цярпення. Ён гэта ведае з уласнага вопыту. І хоць кожны з нас мае схільнасць да спагады і дабрыні, мы таксама даволі хутка звыкаемся з людскім горам. Асабліва, калі сутыкаемся з ім кожны дзень…

Увечары таго дня, калі трагічна загінула мама, у горадзе адключылі электрычнасць. Ненадоўга, праз некаторы час падачу яе аднавілі, аднак адчуванне дыскамфорту, выкліканае гэтым раптоўным адключэннем, засталося. І ўвогуле, Жэньку здалося, што са смерцю мамы ў свеце парушыўся выпрацаваны часам баланс агульнай раўнавагі. Дабрыня, на якую спадзявалася чалавецтва, згубіла свой сэнс. Апраметны плявок Сатаны — і шасцярню ў гадзінніку Жыцця заклініла…

Дзяцінства для яго скончылася таксама ў той дзень. Дзіцё перастае быць дзіцём, калі пачынае разумець, што чалавек смяротны. Большая частка яго бесклапотнай пары прайшла ў інтэрнаце для дзяцей-сірот. Яму не было і шасці гадоў, калі не стала мамы. Даведзеная да суіцыду бацькам-тыранам, яна ўтапілася ў рэчцы, у яго на вачах. Памяць дасюль захоўвае тыя трагічныя фрагменты жнівеньскай раніцы: мамін пацалунак і развітальны крык — крык адчаю і бязмежнай любові:

— Жэнік!.. Сы-ы-но-о-к!..

Калі ён чуе гэтыя словы ад некага іншага — надрывістыя, знявечаныя жыццём, — ён міжволі ўздрыгвае. Уздрыгвае ад адчаю, бо ведае, дзе сапраўднасць, а дзе штучнасць.

— Я вярнуся! Я абавязкова вярнуся! Не асуджай мяне і даруй! Смерці няма, яе прыдумалі людзі!.. Прыдумалі, каб пасяліць у душах страх і сумненне…

Каб зразумець сэнс гэтых слоў, ён тады яшчэ не дарос. Не зусім разумее іх і сёння.

Што гэта: словы-апраўданне ці словы-надзея?..

Дрыготкія вільготныя пальцы балюча ўпіваюцца ў густую чупрыну. Мамін дотык тоіць дабрыню і прымус…

— Пажывеш у цёткі Валі. Яна добрая… Слухайся яе. Абяцай, што будзеш слухацца. Дай слова!.. Яна любіць цябе… Прывыкнеш…

З гэтага моманту ён і пачынае цяміць, што людзі нараджаюцца дзеля таго, каб да ўсяго прывыкаць.

Мама плача і роспачна цалуе яго. Дзіцячыя вусны смакуюць гаркавата-салёную вадкасць — прысмак маміных пацалункаў. Ён адхіляецца. Ён нічога не разумее. Толькі хто яму растлумачыць, што мамы няма ўжо?! У каго яму выпытаць таямніцу гэтых прагных маміных пацалункаў?..

Шмат пазней, калі ўсвядомяцца падрабязнасці той ранішняй трагедыі, якая дасюль вярэдзіць яго памяць, ён зразумее незразумелае: людзі нараджаюцца не толькі дзеля таго, каб да ўсяго прывыкаць, а яшчэ і дзеля таго, каб заслужыць для сябе Вечнасць. Зразумее і пранясе гэтае разуменне праз усё жыццё. Пранясе ў сваім сэрцы. Лёс не аднойчы будзе помсціць яму за шчырыя, а значыць, безабаронныя пачуцці. Але вера — вера ў Справядлівасць — будзе дапамагаць яму выблытвацца з самых неверагодных, з самых складаных жыццёвых сітуацый. Вера навучыць яго па-філасофску ставіцца і да цяжкасцей, і да нешматлікіх радасцей. Напэўна, маміны словы — вылепленыя з пацалункаў — і стануць для яго тым выратавальным маячком, на які будзе імкнуцца яго бязвінная душа… Імкнуцца, каб выжыць… І ў яго крохкай дзіцячай свядомасці ніколі не паселіцца зло, бо яму там не будзе месца. Бо разуменне Справядлівасці пасялілася там задоўга да той жнівеньскай раніцы… І будзе жыць заўсёды.

…Памятай, смерці няма, яе прыдумалі людзі, каб сеяць у душах страх і сумненне…

Буднік — чалавек непрадказальны. Што ў яго галаве, ніхто не ведае. Не прывык ён загадзя планаваць сваё жыццё. Мала што можа заўтра здарыцца. Як кажуць, усе пад Богам ходзім...