Алесь Паплаўскі: Пастка для рэха

На гэты раз тэлефонны званок застае мяне на лесвічнай пляцоўцы — настойлівы і, здаецца, варты таго, каб паскорыць хаду. Аднак не спяшаюся — «дасталі»… Хочацца адключыцца ад усіх спраў, хочацца пабыць аднаму. Ведаў бы зараз той, хто ўпарта спрабуе датэлефанавацца да мяне, пра гэтыя мае думкі. Сто пудоў — пакрыўдзіўся б… Ну і няхай сабе не ведае… Нашто крыўдзіць людзей без прычыны?..

У кватэры холадна і няўтульна. Цяпло пакуль што не ўключылі. Паветра спёртае, з дамешкам сырасці. Гэта пахі халасцяцкага жытла — атрутныя, якіх нельга выветрыць, такія ж, як і ў майго суседа, сямідзесяцігадовага бабыля, што жыве на паверх ніжэй. Баюся я гэтага смуроду — смуроду няўпэўненасці ў заўтрашнім дні, — і як магу баранюся ад яго. Але ён нахабна прасочваецца ў маю цесную келлю праз усе вераемныя і невераемныя шчыліны. Прасочваецца з другога паверха, з кватэры сямідзесяцігадовага бабыля-суседа. І тады ад безвыходнасці я расчыняю насцеж вокны, не разумеючы, што атрута гэтая жыве ўва мне самім і лепш праветрыць не памяшканне, а сваю душу.

І ўсё-такі я не хачу жыць так, як жыве мой сусед… Разбаўляю атрутнае паветра водарам смажанай бульбы. У стамляльную аднастайнасць няхітрага занятку ўторкваецца раздражняльнае бзыньканне тэлефона. Вагаюся хвіліну-другую і здымаю трубку. Тэлефануе мая даўняя знаёмая. Настолькі даўняя, што не магу нават аднавіць у памяці яе імя. У голасе жанчыны ноткі іроніі.

— Дольчык, ты дзе швэндаешся?!

— А што? — здзіўлена пытаюся я, хаваючы сваё раздражненне.

— У цябе, Дольчык, дзве крайнасці ў жыцці: альбо ты гадзінамі вісіш на тэлефоне, альбо…

Яна абрывае думку на паўслове. Аднак мне зразумела, што яна хоча сказаць.

— Ве-да-а-еш… — звыкла зацягваю я, каб прыгадаць імя жанчыны, але, так і не здолеўшы зрабіць гэтага, запаўняю ўзніклую паўзу няшчырым выбачэннем. — Даруй, я табе патэлефаную пазней. Тут у мяне акурат…

Закончыць свой апраўдальны сказ пра недасмажаную бульбу не паспяваю.

— Ну, не… — спыняе мяне яна. — Вялікі дзякуй… Ведаю, як ты мне патэлефануеш… Не турбуйся, доўга я цябе не затрымаю. Патрывай некалькі хвілін. Тут у нас заўтра ад універсітэта паездка ў Полацк намячаецца. Студэнты з гістарычнага факультэта ладзяць. Ёсць вольнае месца. Ад’язджаем з аўтавакзала. А шостай гадзіне раніцы… Так што, калі жадаеш, давай з намі…

— Ты што? А праца?..

— Прыдумай нешта… Адпрасіся, нарэшце. Няўжо табе нецікава прайсціся сцежкамі свайго юнацтва? Ты ж вучыўся ў Полацку…

— Вучыўся, — выціскаю я праз сілу і лаўлю сябе на тым, што не слухаю яе. Думкі заняты нечым іншым — далёкім і недасяжным. Да рэчаіснасці мяне вяртае пах прыгарэлай бульбы. Але не бягу да пліты. Валька тараторыць як заведзеная. Успомніў!.. Гэтую жанчыну завуць Валькай. А яшчэ яна выкладчыца нашага дзяржаўнага універсітэта і мае вучоную ступень. Назваць яе Валькай язык не павярнуўся.

— Валянціна Міхайлаўна, неяк няёмка. Я ж не студэнт... Хто паедзе з дарослых? — гэта ўсё, што я здатны вымавіць.

— Дольчык, не дуры галаву. Табе ўсё жыццё перад усімі няёмка. І перастань прыкідвацца вялікім пакутнікам. Не едзеш, так і скажы… Карацей, надумаеш, патэлефануй мне...

— Валянціна Міхайлаўна!

— Усё, Дольчык, усё!.. У мяне ад цябе вуха баліць. Чакаю званка…

Дадаць нешта ў сваё апраўданне спазняюся, кароткае бзыканне ў трубцы крадзе яе голас. Ляніва плятуся на кухню, перапоўненую гаркавым смуродам гарэлай бульбы. Адключаю газавую пліту і адчыняю фортку…

Скрынка з прахам маёй памяці недзе за сцяной, у старэнькім пашарпаным шыфаньеры. І яе сёння зноў давядзецца адчыняць…

Выстава, якую ладзіў Саюз мастакоў у Палацы культуры вытворчага аб’яднання «Шкловалакно», лічылася на той час скандальнай. Мікалай Рэрых, Марк Шагал, Чурлёніс — асобы супярэчлівыя ў мастацтве. Таму ў вестыбюлі палаца было людна. Але не заўважыць гэтай бялявіцы ў блакітнай вязанай блузцы я не мог. Ёсць людзі, якія валодаюць нейкай невытлумачальнай, магічнай энергіяй. Інтэлігентнасць дзяўчыны не цяжка было распазнаць, нават кідалася ў вочы. З натоўпу яна выдзялялася не так сваёй прыгажосцю, як абаяльнасцю. І мне падалося, што яна таксама ўпотай сочыць за мною. Аднак падысці не адважваўся. У знаёмствах з дзяўчатамі лічыў сябе слабаком. І калі выпадала такая нагода, цалкам давяраўся лёсу.

Счакаў, каб у зале засталося як мага меней людзей, пасмялеў і наблізіўся да дзяўчыны. Тая разглядвала рэпрадукцыю карціны Мікалая Рэрыха «Спаленне цемры» і не звярнула на мяне ўвагі.