Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

— А ты яшчэ прыгажэй, калі злуешся!

Але яна і не азірнулася, як бы ён перастаў для яе існаваць. Значыць, яна не хоча з ім бачыцца. Стала да слёз крыўдна. Але што ж, какецтва, як вядома, уласцівае ўсім жанчынам.

…Касавіца яшчэ не скончылася, а ў многіх прускаўскіх клунях ваўсю загрымелі цапы — гаспадары спяшаліся малаціць жыта. Што трэба — змалоць, што — прадаць на базары, каб якая капейчына была. Працуючы, Лявонка паступова забываў на сваю крыўду, і, як гэта здараецца ў маладых, за спрэчкай наступіла прымірэнне. Гэта адбылося перад провадамі дзядзькі Васіля — Ганнінага бацькі — у Амерыку.

Увогуле прускаўцы вызначаліся прывязанасцю да сваіх хацін, сем'яў, да сваёй мясцовасці. Ніхто далёка не ездзіў.

— Бэрысця таго я і не бачыла, — не то выказвала крыўду, не то хвалілася старая Луцэя, гаворачы пра бліжэйшы павятовы горад.

Там-сям, праўда, бываць здаралася. Уражанні, якія прускаўцы выносілі з сваіх падарожжаў, часам бянтэжылі сваёй нечаканасцю.

Іван Шаўчук з Выгнанкі пабываў у Варшаве (хадзіў пяшком, ды гэта, зрэшты, не так і далёка, калі напрасткі — кіламетраў дзвесце) і быў вельмі здзіўлены невераемнай колькасцю комінаў над гарадскімі дахамі. Калі ў яго пыталіся: «Ну, як там Варшава?», Іван адказваў:

— Столькі комінаў! А бра-атачка!.. А потым яшчэ тыя, халера на іх, — успомніўшы, дадаваў ён, — балконы! Да цагляных сцен прылеплены. Як яны трымаюцца — не ведаю. Страшна ісці па тратуары: а раптам адваліцца, упадзе, ды, не дай Божа, па галаве!..

У Іерусалім хадзіла Лёкса Бабіч. У царкве Уваскрасенія малілася, твар асвяжыла ў Іардане, там, дзе біблейскі Іаан хрысціў першых хрысціян. Хвалілася, што на беразе пад вярбой адпачывала. Пасля гэтага яе нейкі час лічылі святой, але потым прызвычаіліся і пра ўсё забылі. Вярнуўшыся з падарожжа, яна сказала:

— А зямля, людкове, круглая, як яблык.

Гэтае старое слова «людкове» (людзі) жыло тут здавён, яшчэ з часоў Кіеўскай Русі і Галіцка-Валынскага княства. Праўда, Лёксе ніхто не паверыў, што зямля круглая, але школьны настаўнік Фама Фаміч Шпронька пацвердзіў: круглая. Калі прама пойдзеш, дык можаш вярнуцца да таго месца, адкуль выйшаў.

Пра Амерыку, куды збіраўся дзядзька Васіль, у Прусцы загамнілі неяк раптоўна і нечакана. Пачалі работу вярбоўшчыкі. У Берасці абаснавалася агенцтва галандскай параходнай кампаніі «Карлсберг». За невялікія грошы — усяго толькі пяцьдзесят даляраў — яна абавязвалася даставіць сваіх кліентаў з Лібавы ў Нью-Йорк. Пачалі даходзіць весткі з суседніх вёсак пра тое, што некаторыя смелыя хлопцы рызыкнулі паехаць.

— Ад Лібавы да Нью-Йорку на ўсім гатовым — сто рублёў! — казаў Масей Галёнка, які пра ўсё даведваўся першы. — Танна!

«Самыя танныя білеты і самыя лепшыя ўмовы» — хваліліся прадстаўнікі кампаніі «Карлсберг».

Пра Амерыку ішлі чуткі, што гэта залатое дно! Там на платах бліны вісяць, і тут жа збанок са смятанкай стаіць — макай і еш! Прускаўцы пасміхаліся, але поўнага даверу не было. Што і казаць: цяжкадумы па натуры.

Пра ад'езд дзядзькі Васіля ён пачуў ад самой Ганны ў час выпадковай сустрэчы:

— На наступным тыдні бацька ў Амэрыку ад'язджае. Разам з дзядзькам Ляксеем…

Гэта была ўжо канкрэтная дата. Паспелі і азіміну скасіць, і ярыну і цяпер вось ад'язджалі.

«Значыць, — думаў Лявонка, — і нашых прускаўцаў пацягнула перайначыць ці хаця б неяк расхістаць тое, што спрадвеку наканавана…» Ён таксама прыйшоў развітацца з дзядзькам Васілём. Ганнін бацька, цесць, можна сказаць. Народу назбіралася шмат. Ды і Ляксей таксама ж не чужы чалавек — аднавясковец! Ляксей ужо стаяў ля воза, гаварыў з мужчынамі. Жонка была побач з ім, ціха плакала, ражком хусткі выціраючы вочы.

— Доўга мы там не затрымаемся — вясною вернемся. Сеяць жа трэба будзе! — супакойваў Ляксей.

Падышоў другі Ганнін дзядзька, па маці, Сцяпан. Ён, як і ўсе, крыху на падпітку. Гукнуў на маладую свінку, што вылезла з падваротні. Свінка, не звяртаючы на яго ўвагі, пабегла ўздоўж дарогі.

Нарэшце ў канцы вуліцы паказаўся дзядзька Васіль з драўляным сундучком, у пінжаку з даматканага сукна. За гаспадаром выйшлі жонка і дачка. Адна і другая — са слязьмі на вачах. Васіль кінуў сундучок у воз, павярнуўся да аднавяскоўцаў, з кожным пачаў непаспешліва развітвацца за руку. Следам за ім з усімі развітваўся Ляксей. Прыпазніўся крыху прускаўскі стараста Мітрафан Давыдзюк, але яму гэта паложана па чыне.

— У Амэрыцы нават самы бедны есць пірагі! — сказаў Трахімка, як быццам ён у той Амерыцы ўжо пабываў.