Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

— Ого, Кірыла, добрага памочніка маеш!

— Гэта дзякуючы табе, Пракопе! Ты ж яму касу адцягваў!

— Хай косіць!

— Нешта ты позна сёння?

— Ды жыццё нейкае вялае…

Пракоп нагнуўся, сарваў травінку, сунуў у рот, нібы спрабуючы яе на смак.

— Чаму ж вялае? Як махнеш касою, дык і вяласць знікне…

— А можа, і так, — Пракоп пасміхнуўся. — Дзялянка ў мяне такая, што да абеду, відаць, і скончу, — прамовіў ён ужо на хаду.

Паснедаўшы, Кірыла скруціў цыгарку і зацягнуўся самасадам. «Табе яшчэ рана!» — сказаў унуку.

Адпачыўшы збольшага, ізноў узяліся за работу. Не простая справа — махаць касою. Пра гэта Лявонка ведаў з расказаў старэйшых, а цяпер вось і самому давялося. На грудку сівец — не ўкосіш. Рукі ўжо, здаецца, зусім самлелі, і каса вось-вось выслізне з рук. А Кірыла зноў пахваліў: «Маладзец! Хораша гоніш пракос!» Дзедава пахвала яго ажно прыўзнімала, цяпер ён гатоў быў у блін распляскацца, але даказаць, на што здольны. Дыхнуў ветрык. Заблішчэла трава. Па ёй паплылі-пабеглі лёгкія чароды ценяў ад хмарак. Непадалёку хадзіў, высока паднімаючы ногі, бусел. Лявонка падаў ад знямогі, але перадыху сабе не даваў, адчуваючы, што ззаду яго даганяе Кірыла. Непадалёку, на сваёй дзялянцы, касіў сусед Масей, час ад часу спыняючыся, каб памянташыць касу.

— Пяты беражы! — кінуў ён жартаўлівы погляд на Лявонку.

Лявонка і Кірыла таксама спыніліся, каб падправіць косы.

— Яго не дагнаць! — жартам на жарт адказаў Кірыла.

Ля Лазы, на панскім, касіў Марка Замагільны. Кавалак сенажаці ён арандаваў у пана Падгурскага. Здалёк кідаліся ў вочы яго шырокія грудзі і магутная постаць у доўгай белай кашулі. Кашуля была такая доўгая, што Марка на час сенакосу абыходзіўся без нагавіц. Ураднік Кастанты напачатку нават выказаў яму сваю незадаволенасць гэткім касцюмам («Не паложана, маўляў, народ змушчаеш»), аднак з цягам часу і ён прывык да Маркавай адвольнасці. А можа, і не адвольнасці. Казалі, што некалі на сенакосе ўсе мужчыны гэтак апраналіся. Лявонка захацеў паназіраць за дзіваком: калі ж ён спыніцца ды пастаіць, каб памянташыць касу. Але Марка, здаецца, не спяшаўся гэта рабіць, а махаў як заведзены. «Каса ў яго не тупіцца, ці што? А чым я горшы?» — крыху самаўпэўнена падумаў хлопец, адчуваючы, як гудуць стомленыя плечы і спіна як не свая.

А да абеду яшчэ далёка. Пра стому і абед стараўся не думаць, ішоў уперад, роўна махаючы касой, пакуль дзялянка нарэшце скончылася, і касец спыніўся ля ракі. Глянуў у ваду. І нібы ўпершыню ўбачыў белыя воблакі, што віселі над сенажаццю і адлюстроўваліся ў рачной глыбіні. І плывуць яны так, быццам маняць, запрашаюць разам з сабой. Добра, калі не пакупацца, дык хоць пабыць ля вады, паслухаць, як яна гамоніць з берагам, як шуміць чарот і размаўляюць з ветрам прырэчныя кусты вербалозу — гэтае неўсвядомленае жаданне жыло ў ім заўсёды. Вада вабіла і палохала сваёй глыбінёй і таямнічасцю. Стомлены, ён сеў, а потым прылёг у траву і стаў глядзець на неба, на белыя хмаркі, якія, не спяшаючы, плылі некуды ўдалячынь. Часам яны нагадвалі нейкіх дзіўных істот, што рухаліся немаведама куды — у новыя землі і прасторы. І раптам ён пачуў шум і дыханне таго жывога свету, які трымцеў і валтузіўся ў траве. Зверху лёталі, трапечучы празрыстымі крылцамі, стракозы. Усюды жыццё, і ён яго частка, і ўсё змяшчаецца ў ім самім: і паветра, і сенажаць, і лес, і воблакі, што бялеюць у высокім небе, і гэтае дзіўнае дыханне травянога царства.

…Жанчыны заставаліся дома. Іх абавязак — прынесці касцам есці і, па меры падсушвання, варушыць скошанае сена. Дзялянка ўжо ляжала ў густых валках, калі Марыля прынесла абед і паклікала касцоў:

— Палуднаваць пара!

Зірнула на сына: шчуплы, худзенькі, цяжка яму. Разаслала старэнькі кужэльны настольнік, паставіла на яго збанкі-спарышы з кашай і кіслай капустай. Селі абедаць.

— Кіндзюка паспрабуйце. — Марыля дастала з кошыка традыцыйны прускаўскі прадукт, які трымалі спецыяльна пад сенакос.

Пасля касьбы ламіла ў паясніцы. Лявонка паглядзеў на свае рукі: на далонях наліліся пухіры.

— Ты ўжо сёння не касі. Хай зацвярдзеюць мазалі,— паспачуваў унуку Кірыла.

— Ну і праўда што! — згадзілася Марыля. — Можна чым іншым заняцца, сена паварушыць…

Яна не адрывала вачэй ад сына: «Памужнеў, хоць і дзіця яшчэ, не сталы. Характарам увесь у бацьку, немітуслівы, разважлівы. Ды і расточку такога ж, як ён, і цягавіты, як Міхаль. Змарыўся. Вунь як чуб прыліп да лба…»

— Апраска Ламакава дзіця нарадзіла — сына! — раптам сказала яна. — Сена грэбла на лужку за Малым Трыбай і нарадзіла.