Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Разам з іншымі з'явіўся і Ясё. Як-ніяк сусед. Патаптаўшыся ля парога, спачувальна пацмокаў губамі і пайшоў.

Сярод людзей стаяла і Ганна. Лявонка, хоць і быў як непрытомны, заўважыў…

Прыйшоў дзячок Садоўскі з псалтыром у руках, пачаў чытанне. Ля нябожчыка сядзелі ўсю ноч. Назаўтра труну адвезлі ў царкву. З'явіўся айцец Глеб, апрануты паверх падрасніка ў жалобную пахавальную рызу. Увайшоўшы ў царкву, адразу пачаў адпяванне:

— Все бо ісчезаем, все умрем, царі же і князі, судьі і насільніцы, багатае і убогіе і все естество человеческое. Со святымі упокой!..

Тры разы абышоў вакол труны, акурыў прысутных ладанам, акрапіў свянцонай вадой.

Могілкі знаходзіліся непадалёку. Назар, трымаючы лейцы, панукаў Орліка, які, напружваючы жылістую шыю, цягнуў калёсы праз глыбокія выбоіны. Следам, цяжка сапучы, ступаў айцец Глеб. Побач з ім — дзяк Садоўскі з крапідлам. Хомчыха з Васіліхаю і Прузына вялі пад рукі абяссіленую Марылю — цяпер ужо ўдаву. Крыху далей — дзядзька Хведар, прускаўскія мужчыны і жанчыны. Паперадзе ішоў Пракоп — нёс свежы драўляны крыж. Нарэшце наблізіліся да таго месца, дзе павінна было знаходзіцца вечнае Міхалёва прыстанішча. Каля магілы — гурбы жоўтага жвіру.

— Упакой, Госпадзі, раба божьего Міхаіла… — пачаў айцец Глеб, але маленне працягвалася не доўга. Святар хутка скончыў. Родныя пачалі развітвацца з нябожчыкам, цалаваць рукі, лоб, апошні раз углядацца ў аблічча…

Пятро Ламака з Масеем Галёнкам ужо прыладжвалі да труны вечка. Дыхтоўна, учэпіста ўгрызаліся ў дрэва цвікі. Лявонка няўцямна сачыў за іхнімі рухамі. «Няўжо і мяне гэта ўсё чакае?» — ізноў падумаў ён. Адказам на яго думкі былі грудкі зямлі, што сцвярджальна забарабанілі па вечку труны. Глухі гук незваротнасці. Пачуў, як сказаў Кірыла:

— Бывай, Міхалка, і, таго, мяне там чакай!

Паставілі драўляны крыж з выразаным на ім надпісам:

Здесь покоітся рабъ божій

Міхаілъ Кужаль

Пракоп патаптаўся вакол крыжа, умяў пясок нагамі. Некаторыя пайшлі па могілках глянуць на магілкі сваіх… Потым усе вярнуліся ў Міхалаву хату памянуць нябожчыка. Прывезлі і айца Глеба з дзяком Садоўскім, якія, распрануўшыся разам з усімі, памаліўшыся, моўчкі выпілі па кілішку самагонка Закусілі. Елі моўчкі, але шчыльна. Мужчыны хвалілі характар нябожчыка.

— Каб усе былі такія, як Міхаль, справядлівыя, дык людзі б і клопату не ведалі,— сказаў Пракоп, прыладжваючыся вузлаватымі пальцамі да жалобнага кілішка.

— Колькі ж яму было — Міхалку нашаму? — спытала Хомчыха.

— Трыццаць дзевяць гадочкаў,— уздыхнуў Кірыла, які стараўся трымацца стрымана, і раптам заплакаў.

— Без пары ў зямлю лёг, — паспачувала Васіліха.

Марыля, стоячы ля печы, ціха заплакала. Лявонка і дочкі, як маглі, супакойвалі маці.

— Жыў чалавек і памёр… — дадаў Назар, выціраючы вусы пасля выпітай чаркі.

— Яму яшчэ прадстаіць сустрэча з Богам, — азваўся са свайго кутка дзячок Садоўскі і паказаў пальцам уверх.

Пабыўшы яшчэ трохі, ён і святар пакінулі хату.

Застукаў у вокны краплісты дождж.

— Шкадуе нас Міхаль, — сказала Марыля, набраўшыся сіл, і зноў заплакала.

— Марыля, сэрца надарвеш плачам, не плач, — супакойваў сястру Хведар.

Спачатку нехта наладзіўся быў таксама плакаць, але, пачуўшы Хведаравы словы, як бы адумаўся, спыніўся. Аціхла і Марыля.

Пракоп з дзядзькам Хведарам ціха пра нешта перамаўляліся.

Хведар павярнуўся да пляменніка:

— Ты цяпер, калі што, да мяне звяртайся. Я дапамагу, калі што якое…

Салому з пасцелі Міхаля спалілі на агародзе.

Пасля сарака дзён наладзілі сарачыны. Душа нябожчыка да сарака дзён, кажуць, ходзіць па зямлі, развітваецца з гаспадаркай, з вёскай, дарогамі, полем. На сарачыны завітаў Кузёмка. Да бляску выглянцаваныя боты дзівака напэўна не надта імпанавалі гэтай нагодзе — сарачынам, але прускаўцы да Кузёмкавых ботаў прывыклі. Дзівак зняў з галавы шапку-магерку і адразу ж авалодаў увагай прысутных:

— Як ён памёр?

— Цяжка, — скрушна сказала Марыля. Боль не адпускаў сэрца жанчыны.

— Гэта, аднака, у яго хутчэй за ўсё нанос, — выказаў нейкую сваю здагадку Кузёмка і сумна ўсміхнуўся сваім думкам.

— Падбіўся ў дарозе, — разважыў Кірыла, які, здавалася, патроху звыкаўся са стратай сына.

Гарэлкі Кузёмка не піў, але перакусіць узяў.

— Не ведаў я, што на мантулы [4] Памінкі (мясц.) траплю… Што ж, як у Пісанні сказана: «Лепш пайсці ў дом плачу, чым у дом гаравання», — у Кузёмкі з усялякай нагоды ёсць што сказаць. Акінуўшы вокам прысутных, ён пачаў: