Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Лейка з мужам, аказваецца, жылі ў Берасці, працавалі ў кравецкай майстэрні. Пра ўсё гэта Малка распавяла мужу.

Нохім уважліва выслухаў яе і сказаў, як бы падагульняючы:

— Усіх чакае апраметная, як кажа Штрыкман.

— Апраметная, апраметная — толькі і чуеш! — Не такой, відаць, рэакцыі чакала Малка ад мужа. Яна мітусліва захадзіла па пакоі.

— Але ж што б ні было, а жыць, пане муй, трэба, — уздыхнуў Нохім і накіраваўся ў куток, дзе знаходзіўся яго шавецкі варштат.

— Заладзіў сваё: апраметная, апраметная. Пра дзіця сваё не хочаш думаць…

— Чаму вы лічыце, што ўсіх чакае апраметная? Айцец Нікадзім кажа, што праведнікі трапяць у рай, — асмеліўся падаць голас Лявонка, які чуў размову гаспадароў.

— Чаму гэта яны трапяць у рай? А якая розніца ўрэшце? — пытаннем на пытанне адказаў Нохім, не жадаючы на гэты раз заглыбляцца ў магчымыя лёсы праведнікаў і грэшнікаў.

…Вечарам Нохім з Малкай запалілі свечы ў падсвечніку і павячэралі фаршырованай рыбай з булкай, якую называлі халай. Да суботы гаспадары рыхтаваліся яшчэ ў пятніцу. У пятніцу вечарам мястэчка замірала — нават па ваду ніхто не хадзіў. У суботу, з самай раніцы, Нохім апрануў талес і маліўся. «Мы будзем ляжаць, а ты, Лявон, печ растопіш», — наказаў свайму пастаяльцу. Потым гаспадары залезлі пад пярыны і ляжалі, чакаючы, калі зойдзе сонца, каб устаць і перадыхнуць ад доўгага ляжання. Лявонка спачуваў ім, разважаючы, што не так і лёгка вытрымаць цэлы дзень пад цяжкаю пярынай, ды яшчэ і моўчкі, бо нават размаўляць не дазвалялася. Але ж нічога дзіўнага — у суботу шабас. У кутку на вузкім стале ціха гарэла суботняя свечка, ледзь рассоўваючы асенні морак пакоя. Вядома было, што ў суботу яўрэяў наведваюць патрыярхі Аўраам і Якаў, таму трэба глядзець, каб дзверы былі адчыненыя, а то раптам прыйдуць, а ўвайсці не змогуць — зачынена. Пакрыўдзяцца! Лявонка дзівіўся, што людзі гэтак моцна, упарта трымаюцца свайго, здавён заведзенага. Аб працы ў шабас не можа ісці нават гаворкі. Субота — святая. Кожную пятніцу прыходзіў малочнік Арон Штрыкман — абмяняцца навінамі, пагутарыць. Арон — чалавек надта набожны. Нездарма ён быў пастаянным наведвальнікам сінагогі. У суботу Лявонка ўсім ім паліў печы, насіў Нохіму і суседзям ваду з калодзежа, за вядро давалі паўкапейкі. Быў, прасцей кажучы, папіхачом. Гаспадары аказаліся людзьмі ціхімі, сціплымі, працавітымі. Кожнаму стараліся дагадзіць. Лявонку здавалася, што яны ўвесь час нечага баяцца.

Урокі трэба было вучыць да змроку, каб не паліць агню — шкада газы. Ён гэтак і рабіў, затым клаўся на свой тапчан, спаў. Уставаў рана…

Набліжалася Ражство, а з ім і зімовыя канікулы.

За ім заехаў сусед — Назар Хомка, які прыязджаў на базар. Світка на ім латаная-пералатаная. Назар маўчаў, адно толькі кашляў. Лявонка пачуў, як ад яго дыхнула халодным полем, і ўзрадаваўся, што трэба збірацца дадому. Зрэшты, якія там зборы — яго клуначак заўсёды напагатове.

…Сані ехалі роўна, як плыве човен па ціхай вадзе. У небе вісела вялікае шэрае воблака, падобнае на Нохімаву пярыну, якой ён акрываўся, калі клаўся спаць. Па баках рассцілаліся па-зімоваму анямелыя палі, над якімі лёталі чароды галодных варон. Снег рыпеў пад палазамі, адзываўся на розныя лады — як жывы. Незвычайнай белізной ён аздабляў усё наваколле. Пульхная снежная навісь прыгнула дадолу лапы ельнікаў, хмызнякі.

Лявонка любіў снег. Праехаўшы Мікалаева, ён не ўтрымаўся, узяў у жменю снегу, скамячыў яго і паднёс да вуснаў, лізнуў. Назар паглядзеў на яго, пасміхаўся.

— Дзядзьку, а што там у вас новага?

Словы «дзядзьку» і «цітку» (дзядзька, цётка) тут здаўна ўжываліся пры звароце да старэйшага чалавека, і неабавязкова родзіча, і гэта лічылася выяўленнем ветлівасці і прыязнасці. Прускаўцы, як і ўсе ў наваколлі, захавалі даўняе, радавое адчуванне сваёй крэўнасці.

Назар доўга маўчаў, азадачаны Лявонкавым пытаннем, а потым адказаў:

— А-а, нічога.

— А Кузёмка больш не прыходзіў?

— Не, не чутно было.

«Нагаварыў устурбаваў людзей і знік», — падумаў Лявонка.

Падняліся на Бабіцкую гару. Лявонку, як і самому Хомку, давялося саскочыць з санак і памагаць каню ўсцягнуць іх наверх.

— Дзядзьку, а як вы без набэдрыка з'ехалі з гэтай гары?

— Рукамі, братачка, санкі прытрымліваў!

Прайшло яшчэ колькі часу. Падарожнікі маўчалі. «Гэта не тое, што дзядуля, той бы ўсю дарогу гаманіў, расказваў бы нешта…» Назар — каларытны прускаўскі тып: маўчун, двух слоў не выціснеш. Паспрабуй даведайся, пра што ён думае… Хацелася, каб хутчэй дадому. Каб маці пабачыць, сястрычак… Конь, нібы ўведаўшы яго нецярплівасць, пабег трушком. Халодны вецер пранікаў хлопцу пад ясёнку, хапаў за плечы. З холаду бралі дрыжкі. Над гарызонтам, з левага боку, вісела вялікае, круглае зімовае сонца. Снег блішчэў пад яго скупымі прамянямі, мігатліва адсвечваў блакітнымі іскрамі.