Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Дзесяць вёрст — няшмат. За пагоркам, удалечыні, ужо меліся паказацца дзве высокія ліпы, што раслі на прускаўскай вуліцы, і саламяныя стрэхі клуняў. Не цярпелася як найхутчэй убачыць блізкіх. Лявонка адчуваў, што яго любяць дома і чакаюць — маці, бацька, дзед, сястрычкі, і гэта яму падабалася.

І вось нарэшце вёска. Якая яна прыгожая ў гэту калядную пару! «Вот моя деревня, вот мой дом родной», — успомніліся радкі з верша, які праходзілі яшчэ ў школе. У срэбраную красу прыбраліся дрэвы на прускаўскай вуліцы. Чысціня і цішыня, якую парушае хіба што толькі птушыны піск. Птушкі бліжэй ціснуцца да чалавечага жылля: тут лепш ратавацца ад бяскорміцы. Па намёрзлых галінах скачуць-пырхаюць снегіры з ружова-чырвонымі грудкамі. Іх цэлая чародка — ажно снег ляціць з-пад тонкіх ножак.

Вось і родны падворак. Лявонка злез з санак, падзякаваў дзядзьку Назару і пакіраваў да хаты. Хата — ад таго, што на ёй і вакол ляжалі гурбы снегу, — яшчэ больш пакасілася і прыхінулася да зямлі. Яму стала яе чамусьці шкада. Замітусіўся пад паветкай Курцік, закруціў ад радасці куртатым хвосцікам. Вокны ў хаце замерзлі, але яго ўбачылі. Не паспеў пераступіць парог, як кінуліся абдымаць Тоня з Фядоркай:

— Лявонка, Лявонка, брацік!..

Лявонка любіў сясцёр, асабліва Тоню. Яна была старэйшая і смялейшая за Фядорку. Бой-дзеўка, усё ўмела рабіць, пра ўсіх клапацілася.

— Ой, схуднеў ён як! — занепакоілася яна, аглядаючы госця.

Прыйшлі з клуні Міхаль з дзедам. Абняліся з госцем. Лявонка пасталеў. Рысамі твару стаў яшчэ больш падобны на бацьку. Ростам таксама невысокі і з цела худы, шчуплы, як і Міхаль. Бацька — Лявонка нядаўна, здаецца, бачыў яго — выглядаў пастарэлым. Хоць дзеці звычайна не заўважаюць, як старэюць дарослыя, але ж гэта адразу кінулася ў вочы.

— Тоня, пакалышы малую! — прасіла Марыля, завіхаючыся ля печы.

Тоня — першая матчына памочніца: і Барбарку пакалыша, і гаспадарку дагледзіць. Фядорка таксама дапамагае — бульбу абабраць, дроў прынесці. Фядорка спакайнейшая. Марыля не магла нацешыцца дочкамі. Самая малодшая ў сям'і Барбарка. У яе яшчэ няма ніякіх абавязкаў. Наадварот нават — усе ёй прыслугоўваюць. На маленькую Барбарку цікава паглядзець — валосікі залацістыя, а вачаняты чорныя, як вугалькі.

Марыля пачала збіраць на стол. Госць прыехаў! Сабралася ўся сям'я, распытвалі пра вучылішча. Усе ведалі, што вучыцца Лявонка добра. Маці не магла на сына наглядзецца.

— Ты, відаць, там самы малы?..

Ён пасміхнуўся з наіўнасці матчыных слоў:

— Не, ёсць каторыя і меншыя за мяне.

Марыля паставіла на стол саганок бульбы, паліўшы яго падсмажаным салам, прынесла міску квашанай капусты. Кірыла парэзаў хлеб.

— Учора Ганна Васілішына пыталася, калі ты прыедзеш? — уставіла сваё слова Тоня, якой даўно карцела пра гэта сказаць. Сказала і ўбачыла, як брат апусціў галаву, шчокі заружавелі.

— Найшла пра што казаць! — як бы абараніў унука Кірыла. — Можа, яму гэта не цікава…

Усе паблажліва засмяяліся.

— Ганна — хаўрусніца твая. Вы, відаць, у змове! — словы Марылі адносіліся да Тоні.— Рана яму яшчэ пра дзяўчат думаць, хай з навукай управіцца. Раскажы лепш, сынок, што там у Камянцы!

— У Камянцы газавы ліхтар стаіць — ноччу светла, як і ўдзень, — адазваўся госць.

— А нашто ноччу святло? На тое і ноч, каб цёмна было! — падзівіўся Міхаль.

— А як злодзеі? Пры святле красці не пойдуць! — разважліва адказаў сыну Кірыла.

Усе моўчкі пагадзіліся з яго думкай.

— Ой, марудна цячэ ў вас жыццё! — як ужо гарадскі чалавек заўважыў Лявонка.

— Гэта табе пасля Камянца так здаецца, а мы прывыклі,— пасміхнуўся Міхаль.

— Не-е, мяняецца свет. Як ні кажы, а ўсё неяк інакш стала! — аспрэчыў сына Кірыла.

— Пра што гэта вы, таго? — не зразумела свёкра нявестка.

— Мяняецца, кажу, свет, — паўтарыў Кірыла, — толькі я пакуль што не магу ўцяміць, у які бок… Некалі былі людзі здаровыя — усю зіму хадзілі з голай грудзінай і нічога! А цяпер… Не ўспее вецер павеяць, а ўжо хворы.

Марыля ўздыхнула:

— Усё ад Бога. А як там твае гаспадары, сынок? Кажуць, што падлогу яны самі не мыюць, а наймаюць Прузыну з Замастоў?

— Што ж ты хочаш — местачкоўцы, — пракаўтнуўшы бульбіну, адазваўся Міхаль.

— Ходзіць Прузына, і я часам дапамагаю.

— Ты ім, кажуць, і печы паліш? — працягвала дапытвацца Марыля, нераўнадушная да лёсу сына.

— Палю, калі скажуць! У шабас. І ваду нашу…

— Чалавек вучыцца быць сярод людзей, — па-філасофску зазначыў Кірыла.

— Людзі яны не благія, — запэўніў унук, — але дома ўсё ж такі вальней сябе пачуваеш. — Памаўчаўшы, дадаў: — У іх свой клопат, наша іх не цікавіць. Толькі дзядзька Нохім часам распытвае.