Мікола Аўрамчык - Палон [журнальный вариант]

— Па-людску пахаваць нельга было, дзядзька, — вінавата апраўдваўся той. — Там пад забалочанай глебай — торф… А спадыспаду яго сочыцца вада…

Далакоп расказаў, што ногі забітых былі захвендраны. Лагерная прыбіральня прыбудавана да сцяны стадолы. Уцекачы праз дзюркі ў падлозе апусціліся ўніз, адчынілі над сабою люк, праз які павінны апаражняць прыбіральню, — i вылезлі на волю. Але на ўчастку, што асвятляўся ўначы поўняю, з ахоўных вышак іх заўважылі вартавыя.

— У дзярмо нечага лезці для таго, каб паміраць. А мёртваму ўсё роўна, як яго пахаваюць, — удакладніў Паўло, спрабуючы прымірыць абодва бакі.

— Людына павінна заставаціся людынаю, а не апускаціся да жывёліны, — павучальна рассудзіў Багдан Платонавіч.

За кухонным акенцам Паўлу з Міхасём выкулілі ў кацялок два чарпакі кіпеню. Хлопцы высербалі яго лыжкамі. Строем атрымлівалі сняданне, а ледзьве паспелі высербаць кіпецень, як зноў загад выходзіць на пастраенне. Па тым, як неарганізавана выстройваўся лагер, адчувалася, што ў ім яшчэ няма падганятых.

Пакуль палонныя вяла выстройваліся ў калону па чатыры, да яе набліжаліся камендант і двое немцаў, што ўчора клеймавалі Міхася. Энергічным узмахам рукі камендант на хаду моўчкі даў зразумець, што ён хоча штосьці абвясціць. Амаль адначасова з тым, як настала цішыня, ён епыніўся, шырока ставячы цыркуль сваіх крывых ног, і па-нямецку гучна запытаўся:

— Хто гаворыць па-нямецку?

Сіліч разумеў пытанне, але маўчаў. Учора ў часе кальцавання ён быў рады, што не выдаў свайго ведання нямецкай мовы. А тут тым болей няма чаго вытыркацца наперад. Ён ужо навучаны горкім вопытам.

3 калоны таксама ніхто нічога не адказаў.

Відаць, камендант гэтага не чакаў, бо трошкі сумеўся.

— А хто хоць трохі разумев нямецкую мову? — ужо іначай паўтарыў ён пытанне пасля некаторай замінкі, нецярплівым позіркам абводзячы палонных.

— Іх! — вымавіў хтосьці ў канцы калоны.

Усе павярнулі ў той бок твары, але ўбачылі не чалавека, а невысока ўзнятую руку.

— Ком хэр! — прамовіў камендант, мабыць, таксама не ўгледзеўшы таго, хто падняў руку, і кіўком пальца паклікаў яго да сябе.

Расштурхоўваючы пярэднія шарэнгі, з задніх ледзьве выбраўся i нерашуча падышоў да яго чарнявы лупаты хлопец у пілотцы, з шынельнай скаткаю цераз плячо. Ён быў настолькі недарослы i шчуплы, што камендант грэбліва перасмыкнуў твар і яхідна спытаўся па-нямецку:

— Чаму ж ты адразу не адклікнуўся?

Хлопец моўчкі перавёў дыханне.

— Таму што дрэнна размаўляю па-нямецку. Я чакаў, што абзавецца хто-небудзь, хто можа гаварыць лепей за мяне. А разумець я разумею нямецкую мову, — запінаючыся і збіраючыся з думкамі, нясмела апраўдваўся ён.

Камендант недаверліва ўхмыльнуўся.

— Скажы ім, — ён кіўнуў галавою ў бок палонных і, выкінуўшы перад сабою рукі, развёў іх убакі, — каб яны перастроіліся ў дзве шарэнгі. Разумеет?..

— Я! — сцвярджальна адказаў недаростак і па-вайсковаму, нібы толькі гэтага і чакаў, гучна загадаў:

— Внимание! Первые две шеренги, слушай мою команду. Вперед прямо перед собой шагом м-а-а-арш! Раз, два, раз, два, левой, раз, два, раз, два, левой!..

Ці то ў выніку таго, што людзі перажылі за некалькі апошніх дзён, ці то наогул не жадаючы падначальвацца нейкаму самазванцу, абедзве першыя шарэнгі неяк нязладжана i не па-страявому рушылі з месца. Калі хвост іх апынуўся насупраць сярэдзіны нерухомага строю, недаростак скамандаваў:

— Внимание! Направляющие, левое плечо вперед, прямо перед собой м-а-арш!

Спыніў ён шарэнгі, як толькі іхні хвост параўняўся з галавою нерухомага строю, і павярнуў палонных тварам да каменданта. У сваю чаргу прарабіў тое ж самае з дзвюма заднімі шарэнгамі, толькі спачатку павярнуў іх кругом, трохі адвёў і таксама развярнуў.

— О, дык ты руплівы салдат! Камандуеш, як афіцэр! — ці то з пахвалою, ці то з насмешкаю па-нямецку прамовіў камендант. — Будзеш перакладчыкам.

— Яволь! — паслужліва адказаў недаростак, выцягваючыся ў струнку i яшчэ болей вытрэшчваючы i без таго лупатыя вочы, ад чаго на ягоным твары ўзнік выраз дурнаватай самазадаволенасці.

Камендант паказаў рукою, каб недаростак застаўся на месцы, а сам з прыкметна прасветленым тварам накіраваўся да левага флангу.

— Замухрышка! Бог абдзяліў чалавека ростам, дык затое даў яму грамавы голас, — паціху пакпіў Міхась.

— Гэты недаростак яшчэ ў чэраве маці стаў паслухмяным халуём! — зазначыў Багдан Платонавіч, які стаяў побач.

Паўло прамаўчаў.