Валентин Блакит - Вырай

Ніхто з іх і не здагадваўся, адзін Серафімавіч ведаў і, мусіць, ад гэтага біў яго нейкі нервовы цік, душыла ікаўка, што ёсць, ва ўсякім разе — для яго асабіста, куды горшы паварот, чым бязглузда выкінуць тры-чатыры сотні, выслухоўваць натацыі ў сельсавеце, начаваць у нежылой хаце, дзе яшчэ пахне нябожчыкам. Ён зараз аддаў бы і паўтысячы, мо і ўсю тысячу, гатовы выслухаць любую абразу, спаць упокат хоць тыдзень на лахманах нябожчыка, абы сышло ціха, не паднялі скандалу, не прыпісалі самаўпраўства, злоўжывання службовым становішчам ды... не паведамілі на работу. Калі паведамяць на работу — гэта канец, апакаліпсіс. Шэф даўно шукае зачэпку, каб прыдрацца, скалупнуць з месца. А тут — гэтакі падаруначак! Такога падаруначка ён і прысніць не мог...

О, як зайздросціў зараз ён Ігару, Макару, Ніне, нават уласнай жонцы! Для іх было б найвялікшым шчасцем, каб у калгаснай канторы і сельсавеце нічога не ведалі пра яблыкі, пра ліпу, падпісалі купчую, выдалі грошы — і бывайце здаровы, жывіце багата. А для яго, Серафімавіча? Для яго такі варыянт — катэгарычна непрымальны. Цяпер не ведаюць, то к вечару даведаюцца. А з’ехаць ціхенька, атрымаўшы грошы,— гэта амаль гарантыя, што ўслед папаўзе фурманка-скарга... Праверка, разбор на сходзе, аргвывады... Не-е, лепш каб і ў сельсавеце, і ў калгасе ўсё ведалі. Тады ўсё ясна: можна пакаяцца, без лішняга слова выкласці тры-чатыры, а то і пяць соцень, хоць на каленях, але ўпрасіць, каб было ўсё шыта-крыта... Але калі яшчэ нічога не ведаюць? Як сказаць пра гэта самому?! Што прыдумаць?.. Словам, куды ні кінь — усюды клін...

Было, праўда, выйсце: прасіць у гэтага алкаголіка Ігара, каб узяў на сябе. 3 яго што возьмуць? Але язык не паварочваўся прасіць, апускацца да ўзроўню гэтага алкаша...

Каля дзевяці раніцы, выбраўшы момант, калі нікога не было ля хаты, ціхутка шмыгнулі ў машыну і памчалі да сельсавета. Ніхто толкам не ведаў, бо старшыня калгаса, злы, занерваваны, учора на гэты конт нічога не сказаў, ці трэба быць усім, ці толькі некаму аднаму. Ніхто не хацеў заставацца, і паехалі ўсе пяцёра.

Варта было Серафімавічу сесці за руль, як яго ікаўку, што замучыла ўшчэнт, бы рукой зняло. Аднак у душы не было ніякага прасвету. Гняло, мучыла, паліла, што хочаш не хочаш, а ўсё ж давядзецца ўніжацца, прасіць Ігара ўзяць усё на сябе. Іншага выйсця ён не бачыў. Але як сказаць, як папрасіць? Хоць бы сам ці хто даўмеўся змікіціць, даць намёк! Нябось, як таргавацца, лішнюю тысячу для іх выбіць — то ён, Серафімавіч. А калі Серафімавіча трэба выручыць — усе такія нездагадлівыя...

Чакаць, што нехта здагадаецца, адцягваць ужо не было куды. Канечне ж, ён ніколі нізашто не дазволіў бы сабе такога прыніжэння, каб... Для яго гэта — пытанне жыцця і смерці! Аднак, толькі настройваўся, толькі набіраўся духу — і язык зноў і зноў прысыхаў да зубоў. Але цягнуць было немагчыма, упускаць апошні шанц было б найвялікшым глупствам, і нарэшце, калі ўжо заставаліся да сельсавета лічаныя хвіліны, выдушыў з сябе нейкі не свой — здранцвелы, прыгнечаны голас:

— Ігар, як ты паглядзіш, што... адным словам, учора быў не я, а ты?

— Як гэта не ты, а я? — не зразумеў Ігар.— Дзе быў?

— Ну-у, гэта самае... ліпу... Табе-то што, а ў мяне, панімаеш, могуць быць непрыемнасці...

— Значыць: ты нанаскудзіў, а я на сябе тваё дзярмо павінен браць? — нечакана заўпарціўся Ігар.— Не-е, ты мяне не чапай!

— А што табе гразіць? Скажаш, быў выпіўшы...

— I праўда, Ігар,— спахапілася Галя.— Ты ж сам павінен разумець, што Эдуард Серафімавіч...

— Не-е-е, даражэнькая! — працягваў упарціцца Ігар.— Думаеш, раз ён там нейкі начальнік, то яму ўсё можна? Я хоць і не шыбка граматны, за каўнер закладваю, але — пардон, розуму не прапіваю. Я скарэй дам сабе руку адпілаваць, чым спілоўваць дрэва, што продкі для красы пасадзілі. Гэта — пардон, што на могілках крыжы выварочваць. Быў у нас на Магілёўшчыне адзін такі. Урэзаўся п’яны на матацыкле галавою ў плот, і нешта з мазгой сталася — адняло памяць, як абрэзала: не помніць, хто ён, што было да таго. Патроху і мову згубіў: мычыць нешта — нічога не зразумееш. А здаровы — як бык. I ведаеш, што рабіць пачаў? Хадзіў на могілкі, руйнаваў магілы, крушыў крыжы, выварочваў помнікі. Паправяць — зноў павыварочвае, пазацягвае, што і цяжка знайсці. I нічога не зробіш — нонармальны. Людзі пляваліся, шкадавалі, што жывы застаўся, дачакацца не маглі, каб узяла якая халера... Ты хочаш, каб і мне людзі ўслед пляваліся? Не-е-е!

— Ладна, ладна...— вымучана падміргнуў Серафімавіч.— 3 мяне тры пляшкі армянскага...— Ён не сумняваўся, што Ігару не ўстаяць перад гэтакай спакусай.— Ідзе?!