Валентин Блакит - Вырай

Як толькі прайшлі асяродак, магутнае дрэва нібы ўстрапянулася ў перадсмяротнай сутарзе, зашумела ўсёй істотай, бы аднекуль наляцеў вецер, ледзь прыкметна падалося, расшырыўшы адтуліну, бы знарок падстаўляючы бок пад сталёвыя зубы пілы. Цягаць стала лягчэй. Неўзабаве нешта злёгку трэснула ў камлі, шчыліна пачала пашырацца, а піла ўгрызацца лёгка, як у масла.

— Яшчэ трошку, яшчэ трошку, — падбадзёрваў Макар, і ўмакрэлы Серафімавіч перастаў адчуваць стому.

Ліпа на імгненне застыла, пачала злёгку паварочвацца па восі, заціскаючы, прымінаючы пілу.

— Назад! — скамандаваў Макар, хоць Серафімавіч раней за яго адчуў небяспеку і ўжо адскочыў на ладную адлегласць.

Дрэва яшчэ трохі павярнулася па восі. Дзынкнула, як абарваная струна, піла. Ліпа на нейкае імгненне застыла, нібы рабіла апошнюю адчайную спробу ўтрымацца, зноў трывожна зашумела лісцём і стала хіліцца, падаць, хапаючыся сукамі за паветра, аддзіраючы ад камля тоўстую плашку. У сваім велічным падзенні на фоне зорнага неба гэтая аграмадзіна нечакана нагадала Макару казачнага мнагарукага волата, пра якога яму ў дзяцінстве баяў бацька. Успамін кальнуў шчымліва і тут жа знік...

Мікола прачнуўся, ускочыў з ложка ад незразумелага грукату, трэску. Нешта гухнула ў двары, што аж забрынчэлі шыбы. Кінуўся да акна: што ж там такое? Падобна, быццам нехта паваліў дрэва... Глянуў — і здзіўлена заморгаў: нібы глядзеў не са свайго акна, а невядома адкуль. Нечага не хапала, а чаго — не разумеў спрасонку. Чакай-чакай, а дзе Антосева ліпа?! Няўжо ліпу звалілі?! Але хто?! Каму яна спатрэбілася, у каго рука паднялася?..

Наспех нацягнуўшы адзежыну, кінуўся цераз агарод на Антосеў пляц. Магутная ліпа ляжала неяк бездапаможна на зямлі, яе сукаватая крона ўзвышалася над садам. Відовішча ашаламіла Міколу.

У паўцемры заўважыў дзве цёмныя постаці, якія ўвіхаліся ля Антосевых бяроз. Адна з іх — мажная, плячыстая была падобная на Макара. Няўжо Макар, няўжо Ігар ці Серафімавіч?! Няўжо гэта іх работа?! Але навошта?.. Мусіць, набраліся, як свінні, і падурэлі...

Яны былі так захоплены сваёй работай. што і не заўважылі, як ён наблізіўся за тры крокі.

— Што ж гэта вы робіце, хлопцы?!.

— А-а-а, гэта ты... — уздрыгануўся і амаль узрадаваўся Макар. Міколу ўразіла, што ён быў зусім цвярозы. Падышоў Серафімавіч. Відаць было, што і ён таксама не браў ні кроплі.

— Во рашылі зваліць.— спакойна растлумачыў Макар.— На дровы...

— Вы-ы што, хлопцы, падурэлі? — Мікола хваляваўся, нерваваўся, голас яго дрыжэў.— Нашто вам дровы?! Хіба ж мо-ожна гэта на дровы-ы?!

— Панімаеш...— памяркоўна пачаў Макар, убіўшы сякеру пяткаю ў бярозавы ствол.— Абжуліць намерыўся ваш старшыня. Плаціць не хоча. То мы во...— Паказаў жэстам на зваленую ліпу.— Нас, браце, не абжуліш...— Раптам ажывіўся: — Слухай, Мікалай, а мо ты купіш. На карані. Во дровы! I ў лес ехаць не нада. 3 дастаўкай на дом. Загонім па дзяшоўцы, па-суседску. Па дзесятцы за штуку — і забірай усе оптам... Ладна, восемдзесят... Дровы-то якія — чыстая бяроза!.. Чорт з ім — дзесятку яшчэ скінем...

Мікола не знаходзіў слоў, навалілася нейкае аняменне, нейкі шок, горкая, шорсткая спазма падкаціла, душыла горла. Толькі цяпер, калі вочы добра прызвычаіліся да паўцемры, ён заўважыў, што ліпа рэгхнула на сад, падмяла, пакарэжыла тры яблыні, а самую знакамітую — Федзькаву — разадрала напалам аж дя самага камля. I раптам прарвала горкі камяк у горле, як стогн, як боль вырвалася наверх з самай глыбіні Міколавай душы:

— Не-елю-юдзі-і!!! Сво-о-олачы!!! Што ж вы-ы нарабілі?!

— Ідзі, Мікалай, спі,— спакойна, але з пагрозлівымі ноткамі ў голасе, параіў Макар. — Не твая справа, і не совайся...

— Як гэта не мая сарава?! Не-е-е. даражэнькі! Мая! Тут не твая, а мая зямля! Тут не ты, а я гаспадар! — раз'юшваўся Мікола.— Ану-у прэч адсюль, прыблуды! — Выламаў кол, бесстрашна пайшоў на Макара і Серафімавіча. — Прэ-эч! А то ўкладу абодвух!..

— Я т-табе ўкладу-у...— узяўся за тапор Мзкар.— Падыдзі толькі!..

На крык сталі збягацца пабуджаныя затрывожаныя суседзі — і мужчыны, і кабеты. У руках некаторых з іх былі дручкі, калы, нават вілы. Трэ было быць сляпым, каб не бачыць. не разумець, чым усё можа скончыцца...

— Браточкі, браткі, гзта ж нам заплаціць не схацелі... А мы... Мы-ы... Даруйце, калі так, браточкі!..— паніклым, напалоханым голасам стаў апраўдвацца, прасіць літасці Макар, і, о дзіва: у яго пачалі прарывацца, здавалася, даўно выкарчаваныя з душы і памяці тутэйшыя вясковыя словы.— Калі так, браточкі, то мы-ы-ы...