Александр Осипенко - Паплавы

У чацвер у калгас прышлі трактары. Пакуль трактарысты аглядалі машыны, Канькоў, Даміра і Вера Алексіч вырашылі яшчэ раз агледзець Балонне. Ішлі памалу. Даміра маўчаў, думаў пра нешта сваё. Вера з Каньковым у гэты час абмяркоўвалі пытанне аб набыцці пародзістых кароў. Яны і не заўважылі, як Даміра адстаў. Ён стаяў ля самага балота, успамінаў даўнія дні. Некалі на гэтым месцы Даміра ляжаў цяжка паранены і думаў над тым, што засадзіць Балонне садам. I вось надышоў дзень, калі Балонне з купкаватай пустошы будзе ператворана ў квітнеючыя палеткі. Думкі перанеслі Даміру больш як на дзесяць гадоў назад.

***

У канцы 1942 года разбітая ў баях пад Ржэвам і Вязьмай нямецкая дывізія была знята з фронта, пагружана ў эшалон і адпраўлена на Захад. Па дарозе на станцыі Рудня генералу Кірхдорфу быў уручаны пакет, Генерал прачытаў яго, аддаў загад разгружацца. Павольна, з традыцыйнай прускай метадычнасцю разгортваліся палкі і батальёны дывізіі. Займалі вёскі, паціху прасоўваючыся ў бок Віцебска. Ніхто не разумеў, што за манеўры прыдумаў стары генерал Кірхдорф. Хадзілі чуткі, нібыта вярхоўная стаўка такім чынам хацела пакараць салдат, якія не надта добра ваявалі на фронце. Пад вечар аднаго дня дывізія заняла Закружжа і яшчэ з дзесятак вёсак. Былі выстаўлены пасты, сакрэты, узмоцнена ахова — як на самай пярэдняй лініі. Ніхто не мог пад вечар выйсці з вёскі — нават за такую спробу генерал дакляраваў расстрэл. Цяпер ужо ні ў каго не было сумнення: дывізія была кінута на барацьбу з партызанамі. У зацятай маўклівасці замёрла вёска. Мала з якой хаты не было чалавека ў партызанах. Але як паведаміш у брыгаду, калі за кожным тваім крокам сочаць пільныя вочы салдат?

У брыгадзе «За Радзіму» аб усім гэтым даведаліся гадзіны праз дзве пасля таго, як дывізія спынілася на адпачынак. Адразу ў трох вёсках была абстраляна конная партызанская разведка. У партызанскім штабе захваляваліся: пагрозліва навісла небяспека быць акружанымі. Дакладна ніхто нічога не ведаў. Сувязь з падпольшчыкамі адразу парвалася. Конная разведка даносіла супярэчлівыя даныя. Вось тады і наспела пытанне паслаць разведчыкаў у Закружжа, звязацца з падпольшчыкамі, высветліць намеры фашысцкага камандавання.

У ёўні, часова абсталяванай пад штаб, сабралася партызанскае камандаванне. Начальнік штаба брыгады ў трох словах расказаў пра абстаноўку ў зоне. Камбрыг, падпяразаны жоўтымі папругамі па чорнай скураной тужурцы, узняўся на ўвесь рост, абвёў вачыма людзей.

— Хто пойдзе? — запытаў ён.

Наступіла цішыня. Тады Даміра вышаў на сярэдзіну ёўні, казырнуў:

— Дазвольце мне, таварыш камбрыг. Я — тутэйшы.

— Добра.

— Толькі мне нікога не трэба. Адзін пайду.

Яго спрабавалі адгаварыць: аднаму будзе цяжка.

— Добра, дайце сувязную.

Апоўначы Даміра падышоў да Закружжа з боку Балоння. Дзяўчыну сувязную пакінуў пад капой сена. Сказаў на развітанне, паказаўшы вялізную супрацьтанкавую гранату.

— Пачуеш выбух, уцякай, значыць, канец. На страляніну ўвагі не звяртай. Ясна?

Дзяўчына кіўнула галавой. Даміра неяк адразу знік у цемрадзі жнівеньскай ночы. Спачатку ён ішоў асцярожна, намацваючы нагамі зямлю. Потым папоўз, хаваючыся ў бульбяной баразне. Направа пад кустом парэчак стаяў кулямёт. Даміра ўсё бачыў, здзіўляючыся свайму зроку. Злева ля лазні ўгледзеў вартавога. Той, скамянелы, стаяў за вуглом, толькі часам вытыркаў галаву, якая і выдабала яго.

«Густавата панатыркалі», — падумаў ён і папоўз далей. Хутка бульбоўнік скончыўся. Даміра запоўз у палісаднік. Ляжаў прытуліўшыся да зямлі, слухаў. 3-за хаты вышаў немец, пастаяў і зноў схаваўся. Даміра агародамі папоўз далей. Некалькі разоў адпачываў і тады чуў, як холад падбіраецца да грудзей, зводзіць сутаргай сківіцы. Баяўся толькі аднаго, каб не забрахалі вясковыя сабакі. Але яны, мусіць, не чулі яго, ці баяліся падаць голас пры чужынцах.

Вытыркнуўшы галаву з град, ён раптам убачыў непадалёк вартавога. Той тупаў ля ганка вялізнай хаты: тры крокі ў адзін бок, тры назад. «Штаб! — мільганула думка, рука мімаволі пацягнулася за гранатай, але ён стрымаў сябе ад такой спакусы. — Дзе ж жыхары? Не маглі ж іх пакінуць у доме». Агародамі ён дапоўз да хлява, паляжаў крыху, прыслухоўваючыся да цішыні. Чутны былі толькі крокі вартавога.

Даміра ведаў, што ў хаце жыве ўдава Яніха са сваёй дачкой Анютай. Але дзе яны цяпер? Можа ў свірне? Падлез пад яго, спачатку выглянуў на двор. Там вартавога не было. Тады паспрабаваў узняць падлогу. Доўга не мог знайсці дошкі, якая была б не прыбіта. Потым знайшоў, паціху прыўзняў яе, прасунуў галаву ў дзірку. У свірне было цёмна, вочы не маглі нічога разгледзець. Працягнуў руку і раптам намацаў кажух і босую цёплую нагу.