Александр Осипенко - Паплавы

— Ну, што насупіўся? — адарваў яго ад думак Канькоў. — Баішся, што не справімся?

— Пра іншае думаю, Васіль Мацвеіч. Успамінаў вось, як параненым на гэтым самым Балонні ляжаў. Смерць побач хадзіла, а мне трызніліся сады, статкі кароў. I тады я верыў, што абавязкова будуць і сады і статкі. А вось як за старшыню быў, нават і не ўспомніў пра свае мары. Дык што я, выходзіць, пасля вайны пагоршаў, а не палепшаў?.. Нават крыўдна. Некалі ў партызанах марылі пра тое, як будзем дружна і жыць, і працаваць, абы толькі навалы фашысцкай пазбавіцца. А вось хоць бы вам, Вера Антонаўна, многа я дрэннага зрабіў?..

— Нейкі ў цябе настрой дзіўнаваты, — сказаў Канькоў.

— Я не крыўдую, — сказала Вёра.

— Настрой — адна справа, а за гэтыя дні я многае перадумаў. I павер мне, Васіль Мацвеіч, сябе я, не шкадуючы, біў. Можа мы цяпер яшчэ дружней жыць павінны, шанаваць кожнага чалавека, берагчы яго. А вось пра гэта я забываўся, — Даміра змоўк, зноў азірнуўся навокал. — Глядзіце, хмары на захадзе нешта збіраюцца, каб не перашкодзілі нашай рабоце. Пойдзе дождж — на Балонне не ўз’едзеш.

— Ну, ты кінь прагнозы... Так, проста — воблачна. Паспеем яшчэ.

3 Закружжа рухаліся да Балоння два трактары, а следам за ім ішлі дзяўчаты, хлопцы, старыя, дзеці.

— Як на кірмаш...

— Дзіва што! Было Балонне і не будзе яго.— А яшчэ на маім вяку вось тут сасонкі стаялі. Каржакаватыя, нізкія і гадзюк шмат вадзілася.

— А цяпер канюшына будзе цвісці, — адказала Вера Алексіч. Трактарысты наладзілі плугі, і машыны ірванулі з месца, папаўзлі па Балонню, выварочваючы наверх чорную зямлю.

X

Балонне ўзаралі за няпоўных сем дзён. Даміра разам з Максімам Шнякам прайшліся па полі, прытапталі дрэнна прылёгшыя скібы зямлі. Дзе-нідзе давялооя працаваць сякерай, абсякаючы карэнне пад’ядлоўца і ніцай лазы. Затое цяпер поле было роўнае, скіба да скібы.

Абодва былі стомленыя. У Даміры прыліпла да спіны гімнасцёрка, рукі дрыжалі ад стомы. Максім таксама быў мокры. Белыя валасы пачарнелі ад поту і тарфянога пылу, вусны перасмяглі. Даміра кінуў сякеру, першы прылёг пад вярбой, што расла на беразе Паланіцы. Побач прыладзіўся Максім. Закурылі, прагна дыхалі кіславатым тытунёвым дымам.

— Хваліся, як жывецца?— пачаў Даміра.

— А чаго? Добра.

— Даўно бы так. Цяпер жыццё шануй... Вочы — яны, брат, дурныя, не туды часам заводзяць, асабліва нашага брата.

— Дык я нічога...

— Ты — як бы хрэснік мой. Не крыўдуеш, што я цябе тады бэцнуў?

— Дарэмна. Я, далібог, нічога.

— Ну-ну, ведаю. А хто Нінку ў лазню клікаў? Я, брат, усё ведаў...

— Пажартаваў жа толькі.

— Трэба ведаць, з каго жартаваць... Сёння я ўвесь час сачыў за табой. У рабоце ты — спрытны. А некалі я думаў, чалавека з цябе не будзе.

— Памыліўся, выходзіць?

— Конь і той спатыкаецца. Вось папрацавалі разам, і па-іншаму на цябе зірнуў. Праца, як бой на вайне, — вялікай сілы праверка чалавеку. Я, скажам, так разважаю: пройдзе яшчэ гадоў трыццаць — тыя, што пастарэюць, калі які вітамін ад старасці не прыдумаюць да таго часу, памруць. Ну, а дзецям нашым у камунізме жыць давядзецца. Дык ты вось скажы мне, як іх туды пускаць будуць?

— Не ведаю нават, не думаў.

— Вось бачыш! А думаць трэба. Я так мяркую: у першую чаргу будуць глядзець на чалавека па тым, як ён працуе. Калі сумленна, не задумваецца над тым, а што ён для сябе атрымае, — пусцяць. Потым яшчэ паглядзяць, які ён: калі помслівы, ганарлівы, хітры, жміндлівы, раўнадушны, скваплівы, — такіх і блізка не падпусцяць да камунізма.

— Дзе ж яны, па-твойму, дзенуцца?

— Вось у тым і бяда, што не прыдумаю. Мусіць, адразу камунізм не ўсюды наступіць. Спачатку, напрыклад, адна брыгада ўступіць у камунізм, потым калгас, два, тры ў раёне, потым ужо ўвесь раён пачне жыць пры камунізме. Я вось сёння працаваў і думаў сабе: крыўдна будзе, калі пры камунізме хоць адзін дзень не пажыву. I такая мяне злосць апанавала. Ну, чаму я, дурань, дасюль жыў неяк не па-людску?!

Яны яшчэ доўга размаўлялі пра тое, як бы хутчэй наблізіць камунізм. Потым памалу пайшлі дамоў.

— Можа зойдзеш? — папрасіў Максім Даміру. — На вяселле не прышоў.

— Не мог. У мяне, брат, на ўсё жыццё жалоба.

— Зайсці ўсё ж можна.

— Не, брат, дамоў трэба спяшацца, дзеці адны.

Развітаўшыся, ён пайшоў у свой завулак. На дзвярах вісеў замок.

Даміра пакратаў за дужку, яна адскочыла. Але ў хату не стаў заходзіць, хацеў знайсці дзяцей. Перайшоў вуліцу, зайшоў у хату старой Шумейчыхі. Дзеці ўжо спалі на ложку, прытуліўшыся адно да другога. Бабулька нешта рабіла ў парозе. За сталом сядзела Вера Алексіч. Даміра не ведаў, што адразу пасля Евінага вяселля Вера перайшла жыць сюды, таму сустрэча была для яго нечаканай: