Аркадзь Чарнышэвіч - Засценак Малінаўка

Гарбаты сказаў гэта больш для Платона, чым для Юркі, бо ў яго ўжо з’явілася думка адправіць свайго памочніка на стайню, а на яго месца ўзяць Хмялеўскага, як толькі той уладкуецца ў маёнтку. Платон гэта зразумеў.

— Каб даў мне бог скарэй выбрацца адтуль, бо не вытрываю я... Калі падумаю, што ўсё было маё, а цяпер нічога майго няма, то валасы на сабе рваў бы. Можа б вы, дзядзька, закінулі за мяне слова аконаму?

— Чаму я не закіну, каб ён мяне паслухаў. Пасядзі, пакуль ён устане.

Платон глядзеў на гэтага вялікага, дужага чалавека, які выглядаў так бездапаможна і няўпэўнена, нібы дзіця, якое толькі пачало хадзіць, і гнеў на Гарбатага запаланіў яго душу. Даўно ён ведаў Юрку Хмялеўскага — працаўніка і гаротніка, якога і тут, у маёнтку, папіхалі хто куды хацеў. Што ж за дзіва, што там, на хутары, астаўшыся адзін, ён не змог абараніцца ад такіх ваўкоў, як Халуста, Ножык і Гендарсан! Вось і цяпер ён ужо шукае дапамогі, нейкай апоры, і ў каго? У такога самага ваўка — Гарбатага. І крыўдна яму стала за гэтага няшчаснага. Хацелася сказаць яму: «Дурань! Ідзі да аконама, ён цябе і без Гарбатага прыме!» Але ці паможаш яму гэтым? Можа толькі напсуеш.

— Я, дзядзька, пайду трохі пасплю,— сказаў Платон Гарбатаму.

— Ідзі. Толькі не вельмі там вылежвайся. Не такі цяпер час, каб падоўгу спаць.

Шэры і вельмі непрыветны здаваўся маёнтак перад раніцай. Маўклівыя панурыя камяніцы з маленькімі вокнамі, у якіх блішчала жоўтае сумнае святло ад газовак, стаялі як злавесныя здані. У доўгіх нізкіх аборах для кароў і свіней у адчыненых дзвярах таксама мітусілася жоўтае скупое святло ад ліхтароў. Парабкі і парабчанкі пачалі карміць панскую худобу. Але не чуваць было ні аднаго жывога гуку, бадзёрага голасу, вясёлага смеху. Катарга... Самая сапраўдная катарга. І гэта стала прыметна асабліва цяпер, калі амаль уся моладзь пайшла на вайну. Маёнтак апусцеў.

Толькі каля стайні пачуў Платон моцную гаворку, якая нагадвала сварку. Платон спыніўся.

— Не, пане аконам, так не будзе. Я ўжо сваё адрабіў. Не ў мае гады з коньмі важдацца, няхай яны падохнуць.

— Як гэта ест: няхай падохнуць? Панскія коні, іх трэба даглядайт!

— Ну, дык і даглядай іх сам, пане аконам.

«Ага! — зразумеў Платон.— Кірыла Верабей сварыцца з Гендарсанам. Значыць, прыперла аконаму, калі старога вартаўніка прымушае працаваць на стайні».

— Як гэта сам! — крычаў Гендарсан.— А ты — як гэта? — дармаед! Ты ест дармаед!

— Не, пане аконам. Гэта ты дармаед, а не я. Я больш за паўсотню гадоў рабіў у маёнтку. І жыццё і здароўе палажыў тут. А ты, пане аконам, у маёнтку сённяшні. А заўтрашні можа і не будзеш.

— Ты мне пагражайт! Гэта ест бунт!

— Не палохай мяне бунтам, пане аконам. Я не баюся ніякіх бунтаў. Праз акно ад баб уцякаць не буду.

Платон засмяяўся. «Смелы ж ты, дзядзька Кірыла!» — падумаў ён.

Аканом пачаў лаяцца па-беларуску і па-нямецку, і хоць крычаў ён моцна, але ў голасе яго не было тае ўпэўненасці, якая гучала ў пачатку гаворкі.

— От на тым і кончым, пане аконам,— сказаў Кірыла.

Гендарсан плюнуў і пабег у кароўнік. Тады Платон падышоў да старога вартаўніка.

— Чаго гэта вы не падзялілі з панам аканомам? — запытаў ён.

— Не падзялілі!.. А што мне з ім дзяліць! Прыбег, як шалёны, і на стайню мяне гоніць, жарабца даглядаць. Гэта ў мае гады! Ну, я і адправіў яго к чорту. То ён сказаў, што паставіць мяне канюхом, каб я нараўне з маладымі на стайні рабіў. Ёсць на свеце праўда? Каб па-людску жылося, то мне ўжо на печы трэба ляжаць, косці выграваць, а то ж няма за кім... Адзін на свеце... Так і здохнеш тут, як сабака, у гэтай будцы. Выцягнуць за ногі, як падлу, закапаюць, і як на свеце не жыў.

Стары плюнуў.

— Дажыўся... Хоць у пятлю лезь.

— Ну, не, дзядзька! Калі каго і трэба ў пятлю, то не нашага брата. Нам і на гэтым свеце пятля.

— Ага!

Стары падышоў да Платона, схіліўся над яго вухам і злосна зашаптаў сіплым старэчым голасам:

— То чаму вы маўчыце, чаго чакаеце? На вас спадзяёмся, на маладзейшых, а вы...

— Хто гэта спадзяецца, дзядзька? — адхіснуўшыся ад нечаканасці, запытаў Платон.

— Я... Увосень жа маглі!

— То тады ж бабы...

— Эх ты! Бабы!.. Бабы і ёсць...

Кірыла Верабей адвярнуўся і, сагнуўшыся, па-старэчы, пайшоў у старажоўку.

Платон адчуў, што стома яго знікла і санлівасць прайшла. Значыць, людзі ведаюць, што ў маёнтку ёсць сіла, якая можа стаць у іх абарону. Можа не ведаюць, а толькі здагадваюцца. Чаму яны не маглі здагадацца! Хіба не дапытваў ураднік Станіслава і Паўла, не рабіў у іх вобыску, не ператрос заадно і яго, Платонаў, куфэрак? Хіба Станіслаў і Павел не былі ў канторы тады, як аканом уцёк праз акно! Людзей нельга ашукаць, яны з драбніц складаюць цэлае, хоць і не зусім такое, якое было ў сапраўднасці, але вельмі падобнае. А цяпер, калі прыйшоў цяжкі час, людзі спадзяюцца на іх, чакаюць іх дапамогі. Дык пара ж нешта рабіць! Ці недарэмна марудзіць Станіслаў?! Чаго ён чакае? І Якава Шэмета даўно не было ў маёнтку. І тут Платон успомніў д’ябальскую ўсмешку Гарбатага і яго словы: «А ты шапні Вярбіцкаму і Квітуну... Ды як тады на бульбе... Бунт узнімуць». Гэты вораг страшнейшы за Гендарсана і хітрэйшы. Гендарсан наўрад ці пра нешта здагадваецца, а гэты злодзей ведае, адкуль дзьме вецер. А хіба Гарбаты не мог сказаць Гендарсану? Ад гэтай думкі Платону стала горача. Не, адпачываць цяпер нельга. Трэба ісці ў бровар да хлопцаў. Платон ведаў, што яны ўжо там.