Аркадзь Чарнышэвіч - Засценак Малінаўка

Беразоўскі задумаўся. Ён быў упэўнены, што ні Андрэй Сташэвіч, ні Сымон Ашакевіч Зялёнку не абкрадвалі, але чаму Халуста так настойліва патрабуе ў іх вобыску? У чым тут прычына? Адкуль у Халусты такая ўпэўненасць? З’явіцца да Сташэвіча з вобыскам, абвінаваціць яго ў зладзействе! Гэта здавалася Беразоўскаму зусім неверагодным. Ён ведаў Андрэевага бацьку, ведаў трохі Андрэя, ва ўсякім разе чуў пра яго многа, але што ён крадзе — не чуў. Ведаў таксама, што калісьці Андрэй заляцаўся да яго жонкі, калі яна была дзяўчынай. Прыйсці да яго цяпер з вобыскам, абвінаваціць у зладзействе — ці не падобна гэта будзе на запозненую помсту! Ды наогул ён не верыў, што Сташэвіч і Ашакевіч зладзеі. Сам Халуста быў здольны на такія справы, ураднік гэта ведаў, і каб ён меў хоць маленькае паведамленне, то не міргнуўшы вокам зрабіў бы ў яго вобыск. Страшная асоба. Пачвара... Сёння ён не прытвараўся. Недайграў ці перайграў. Не зразумееш такога тыпуса.

А Халуста зразумеў, што думкі ўрадніка хіляцца не ў яго бок.

— Гаспадзін ураднік,— пачаў ён зноў.— Вы, як відаць, мне не верыце. Але ж цяпер вы самі гаспадар. От як пажывяце ў сяле, тады ўсіх сельскіх зладзеяў будзеце ведаць, як я ведаю засцянковых. Бо пажыў з імі. Ліха матары іх, усіх ведаю! От запытайцеся ў свайго цесця пана Арлоўскага! Ён вам скажа.

Беразоўскі маўчаў, схіліўшы галаву. Халуставы словы яго не краталі. «Мой цесць ды ты! — думаў ён.— Падобныя вы...» Думаў ён і пра вобыск у Сташэвіча і Ашакевіча. На гэта трэба было браць дазвол у Слуцку. Складаная справа...

— Цяпер, гаспадзін ураднік, газеты. Гэты ж Сташэвіч газеты атрымоўвае.

— Нікому не забаронена атрымоўваць і чытаць газеты, пане Халуста.

— Гледзячы як чытаць! Ён жа не адзін чытае! Збірае сяброў!

— Каго? — ажывіўся ўраднік.

— Дык от мой парабак Якаў Шэмет да яго ходзіць.

— Яшчэ хто?

— Яго парабак Іван Аўсянік.

— Яны жывуць у адной хаце.

— Сымон Ашакевіч.

— І Сымон Ашакевіч ходзіць да Андрэя Сташэвіча чытаць газеты?

— Ходзіць! Цэлыя ночы там праседжваюць! — не міргнуўшы вокам, салгаў Халуста.

І тут з усёй яскравасцю паўстала ў памяці Беразоўскага сустрэча з Ашакевічам у двары Арлоўскага, калі ён туды заехаў з маёнтка і першы раз пасватаўся да Адэлі. «Гэты шэльма — ураднік...» Чырвань заліла твар Беразоўскаму, загарэліся вочы. Ці не прыйшла пара адпомсціць! А можа ў іх знойдзецца забароненая літаратура!

— Значыць, ходзіць да Сташэвіча?

— А як жа! Іх, гаспадзін ураднік, вадой не разальеш!

— Аб гэтым вы павінны былі паведаміць мне раней! — Беразоўскі падняў палец і паківаў ім каля носа ў Халусты.— Вы далі падпіску. Не забывайце гэтага!

— А я, гаспадзін ураднік, сам толькі нядаўна пра гэта ўведаў, ліха матары іх!

«Эх, і прахвост жа ты, сукін сын, прахвост!» — падумаў Беразоўскі пра свайго агента.

— Добра, пане Халуста. З вашым папярэднім данясеннем пра Сташэвіча і Ашакевіча я з’езджу ў Слуцак, і тады мы ў іх зробім вобыск. Вось так...

— А ці скора гэта будзе, гаспадзін ураднік?

— Што?

— Вобыск. Бо яны, калі што маюць, то могуць збыць!

— Гэта будзе не раней як у панядзелак. Не раней.

— Яно каб раней, то лепш было б...

— Раней я не спраўлюся. А вы, пане Халуста, сачыце за падазронымі людзьмі і паведамляйце мне неадкладна. Можа з’явіцца які-небудзь чужы чалавек, сачыце, у каго ён будзе. І паведамляйце. Крамольнікі не спяць!

— Хі-хі-хі! Я не прапушчу, гаспадзін ураднік! Ліха матары іх!

Правёўшы ўрадніка, Халуста гатовы быў заліцца смехам ад радасці. «А-а! Ліха матары вашай! Я вам пакажу-у! Я вас навучу-у!»

РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ СЁМЫ

Гарбаты Ясь прыйшоў у млын задоўга да світання. Ён быў нечым узрушаны і вельмі нездаволены. Гэта адразу пазнаў Платон, якому ў тую ноч не давялося і вачэй звесці. Яшчэ звечара аканом паклікаў Гарбатага да сябе, і Платону прыйшлося астацца ў млыне за галоўнага. Думаў, што Гарбаты нядоўга затрымаецца, а ён прабыў там цэлую ноч. А можа і не там, можа спаў дома, аднак ад гэтага Платону не было лягчэй: ён страшна змарыўся, рукі не хацелі служыць пасля шасціпудовых мяхоў, зліпаліся павекі.

Гарбаты моўчкі сеў на запыленую лаўку і пачаў закурваць. Тады зацягнуўся, плюнуў і сказаў скрыпучым злым голасам:

— Бачыш, што ён надумаў, халера гэткая! Гэтакі ён разумны. У млыне дык работы няма, усё само робіцца... І мяхі самі высыпаюцца і насыпаюцца, і за вальцамі глядзець не трэба, і нехта за нас важыць і піша, а мы тут пануем.

— Пра каго гэта вы, дзядзька? — запытаў Платон.