Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

А можа, гаспадары, Сіма Навумаўна і Навум Майсеевіч, вынеслі сюды сынаў ложак са свайго пакоя? Бо і гэты пакой, і наогул увесь дом - іхні. Яны ж не пярэчылі райвыканкому, калі той вынес рашэнне падсяліць да іх былых партызан. У іх быў адзіны сын, і той загінуў на фронце. Паведамленне яны атрымалі, калі жылі яшчэ ў Горкім, Сіма Навумаўна Рамана паважала, а Хведара крыху недалюблівала. Магчыма, яна вырашыла стварыць Раману такую ўтульнасць? Яна не раз гаварыла, што Раман нечым нагадвае ёй сына. Бывала, заўважыць, што Раман галодны, запросіць да сябе і чайком пачастуе.

Аднойчы Сіма Навумаўна нават і ў госці яго запрашала, калі прыехала яе пляменніца Роза з Масквы. Роза закончыла юрыдычны інстытут і цяпер працуе тут у горадзе памочнікам пракурора, а жыве недзе ў другой цёткі. Роза ўсяго на тры гады старэйшая за Рамана, а ўжо, глядзі, інстытут за плячамі. І Раман употай зайздросціў ёй, падлічваў, колькі яшчэ часу пройдзе, калі і ён атрымае вышэйшую адукацыю. Праклятая вайна перарвала вучобу. Ён ужо сталы хлопец, а яшчэ ў тэхнікуме. Хоць і гавораць, што вайна своеасаблівы інстытут. І ўсё ж Раман не вельмі ўпэўнена ўступае ў размову з людзьмі, якія закончылі інстытут. Хаця нічога такога незразумелага яны не адкрывалі перад ім, бо ён і ў тыле ворага знаходзіў час, каб пасядзець за кніжкай. У многіх вяскоўцаў захаваліся падручнікі па астраноміі, біялогіі, па гісторыі, літаратуры. Але ўсё гэта яму здавалася далёкім ад той сапраўднай навукі, якую спасцігаюць маладыя людзі недзе ў Маскве, Менску і ў іншых вялікіх гарадах. Праўда, Роза прызналася, што ёй вельмі цікава размаўляць з Раманам, хаця ён і стрымліваў сябе ў разважаннях. Сустракаліся яны часта тут, але размаўлялі ўсур'ёз усяго двойчы.

Раптам нехта пастукаў у дзверы. Хлопец хуценька адвярнуўся ад люстэрка і сказаў:

- Уваходзьце.

На парозе з'явілася Роза.

Раман устаў, прывітаўся і запытаў:

- Гэта вы ў мяне такі парадак навялі?

- Як бачыце. Люблю парадак, чысціню.

- Хочаце сказаць, што я брудны? Гэта толькі сёння. Законаў не ведаў, дык так здарылася, што давялося ў рабочай форме ўвесь дзень быць.

- Законам для цывільных не прадугледжана мяняць форму.

- Я ведаю, але трапіў у такія абставіны, што хоць бы і хацеў, дык не памяняў.

- Не разумею вас. Лепш давайце пойдзем пап'ём чаю.

- Што вы, дзякую. У мяне ёсць што есці.

- Ведаю я, што ў вас ёсць. Я без вашага дазволу і тумбачку праверыла.

- Ну і што, хлеб ёсць, - усміхнуўся Раман.

- А я сёння па літару атрымала добры паёк.

- А што такое літар?

- Гэта такая картачка. Адказным работнікам выдаюць.

- А я таксама быў сёння адказным работнікам, але мне не далі літара.

- На самай справе пойдзем, я запрашаю вас.

- Чаму гэта вы запрашаеце, а не ваша цётка?

- Я перабіраюся сюды жыць. - Яна пільна глядзела на Рамана і толькі, калі сустрэліся іх позіркі, адвяла вочы ўбок.

Раман на хвіліну разгубіўся і не ведаў, што сказаць. Як гэта яны будуць удваіх у адным пакоі? Хаця ў партызанах даводзілася спаць у адной зямлянцы з жанчынамі, але ж там ніхто не распранаўся.

«А што, калі даведаецца Надзя пра такое яго жыццё?» - мільганула думка, і Раман спахмурнеў.

- Бачу, вам не падабаецца, што я пераходжу да Сімы Навумаўны. Тут будзе чыста, утульна. Не сорамна будзе і дзяўчыну запрасіць.

- Мая дзяўчына сюды не пойдзе.

- Хадземце павячэраем, а потым музыку паслухаем. У мяне патэфон ёсць і многа пласцінак.

- О, музыку я люблю.

- Але ж, як кажуць, на галодны страўнік музыку не слухаюць.

- Гэта праўда. Тады, прабачце, я пераапрануся і зайду.

Роза павярнулася і выйшла.

«Што рабіць? - пераапранаючыся, думаў Раман. - Як жыць разам? Надзенька мая, не ведаеш ты, у якое я сёння трапіў становішча, раскажу пры сустрэчы табе ці не? Не, напэўна, бо табе будзе гэта непрыемна. А можа, і раскажу. Так будзе лепш, чым ты сама даведаешся».

Раман пайшоў. На стале ўжо былі талерачкі, на якіх ляжалі лустачкі бекону, джэм з апельсінавых лупінак, побач стаяла пляшка гарэлкі, ляжаў пачак цыгарэт.

- Вось і адсвяткуем наваселле маёй пляменніцы, - з усмешкай сказала Сіма Навумаўна.

- Так, так, - пацвердзіў яе муж, - сядай, Раман, будзь як дома.

Раман сеў. Гаспадыня наліла ўсім па чарцы. Навум Майсеевіч пасля першай чаркі стаў вельмі гаваркі. Ён прызнаваўся ў вялікай любві і павазе да партызан, выказваў сваю нянавісць да фашыстаў і здраднікаў, шкадаваў па-бацькоўску сына.

- Нам намнога стала весялей і смялей, як ты, Раман, пасяліўся ў нашай хаце. А то што - двое старых. Хто хочаш пакрыўдзіць. Ну, які я абаронца? Вось цяпер дык мы ўсе будзем смялейшыя, бо з намі пракурор. А, як вядома, пракурора ўсе баяцца.