Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

- Даніла Гаўрылавіч, паглядзіце, паглядзіце! - крыкнуў Раман дырэктару тэхнікума.

Даніла Гаўрылавіч у званні капітана першага рангу ваяваў на Чарнаморскім флоце і пасля цяжкага ранення пад Наварасійскам быў камісаваны. Цяпер ён у тэхнікуме выкладаў ангельскую мову, добра ведаў і нямецкую. Ён крыкнуў палоннаму:

- Куды ты палез, заб'юць!

Палонны, пачуўшы нямецкую мову, здзіўлена глянуў уніз, зарагатаў:

- О, мне здалося, што крычыць мой бацька. Мне будзе корошо, мне ўсё роўна.

Немец сядзеў у рагаціне галін і, нібы злоўлены і прыкуты да дрэва каршун, бездапаможна круціў галавой, разглядаючы наваколле.

- Злазь, твой бацька цябе чакае дадому, - зноў звярнуўся да палоннага Даніла Гаўрылавіч.

- Хопіць! Хопіць! Нас усіх чакаюць дома, а колькі сёння разарвала бомба. Гітлер, чуеш, ад цябе ратунку няма! Навошта ты нам кожнаму даў гэтую бляшку са словамі: «З намі Бог». - Немец дастаў з кішэні рэмень і пачаў круціць ім над галавой. - Гітлер! Ты чуеш?! Ты чуеш нас?! Але мы не ваюем, і ты хочаш нас забіць. Бог, ратуй нас, калі Ты з намі. Мы верылі ў фюрэра і ў Цябе. Цяпер застаўся толькі Ты адзін, забяры мяне да сябе...

Немец сціх, пакруціў галавой, паглядзеў у ранішняе неба і пачаў закручваць рэмень вакол галіны, зрабіў пятлю, усунуў галаву і каўзануўся ўсім целам уніз. Дзынкнула на разбітую цэглу спражка ад рэменя, а за ёю, чапляючыся за сучча, падаў нядаўні фашысцкі салдат. Ён рухнуў паўз калючы дрот на кучу цэглы і, зяхаючы ротам, шырока адкрыў вочы. Нехта паведаміў пра гэта вартавому, які сядзеў каля варот у будцы. Напаўжывога палоннага панеслі за дрот.

- Даніла Гаўрылавіч, - звярнуўся Раман да дырэктара, - палонны, напэўна, звар'яцеў?

- Так, відаць, не вытрымалі нервы. Сяброў яго, пэўна, разнесла бомбай, і ён надумаўся штосьці выказаць небу і пакончыць з сабою. Калі чалавек доўгі час слепа верыць у што-небудзь адно, а потым адразу ўся вера рушыцца, яму становіцца ўсё агідным. І тады ён заходзіць у тупік. Цікава, што гітлераўскія ідэолагі настолькі пераканалі сваіх салдат у праваце дзеянняў, што яны маральна аслеплі. Памятаю, у сорак першым годзе мы ўзялі ў палон салдата, дык ён прасіўся, каб забілі яго, бо ён здрадзіў фюрэру. Здрада заключалася ў тым, што ў жорсткім баі ён напалохаўся, перастаў страляць у нашых матросаў і трапіў у палон. Дык за гэта і забіце яго. І вось цяпер тое самае, толькі пераўвасобілася ў смелае выказванне Богу.

- А мне шкада яго. Бачыце, калі вы крыкнулі, ён падумаў, што кліча бацька яго, папярэджвае ад смерці. Мяне хвалілі, што я добры воін, узнагароджвалі, але ворага, калі той падымаў рукі, я не забіваў. Іншы раз і пабойваўся, застаючыся з палонным адзін на адзін, але гэта боязь не даходзіла да таго, каб нарадзілася думка абясшкодзіць праціўніка.

Дырэктар пагладзіў пальцамі сваю клінападобную бародку, глянуў Раману ў вочы і ўсміхнуўся:

- Я ўспамінаю твае выказванні, калі ты паступаў у тэхнікум. Тады ты сказаў, што ты невук, што прабадзяўся тры гады ў лесе. Не, сынку, для цябе гэта быў своеасаблівы інстытут. Ты ўжо ўсур'ёз задумваўся аб жыцці чалавека на зямлі. Добры, відаць, ты быў воін і добрай душы чалавек. Толькі малады яшчэ і таму не ведаеш, колькі трэба клопатаў, каб вырасціць бацькам сына, якога потым нехта можа бессэнсоўна куляй - хлоп, і няма тваёй плоці. А ты гэта па прыродзе сваёй разумеў. Мой сын таксама загінуў у баі, мне нават яго ордэн Айчыннай вайны прыслалі. Значыць, і ён не аднаго ворага забіў. І гэта справядліва. Смерць за смерць, кроў за кроў - такі лозунг вайны з фашыстамі. Яны лічылі, што чым больш заб'юць нашых людзей, тым хутчэй будзе перамога. Але, бачыш, у іх гэтага не выходзіць і не выйдзе. Мы пераможам. Паражэнне, а яго фашысты ўжо адчуваюць, само за сябе гаворыць.

- Няўжо тыя немцы, якія ваююць на фронце, не разумеюць, што іх песня спета? - запытаўся Раман.

- Калі яны ішлі на ўсход, то ўсё бурылі на сваім шляху і нічога не стваралі, а мы ўслед за фронтам будуем. І камандаванне іхняе ведае пра гэта, а таму страшэнна вар'яцее. Хаця Гітлер і абяцае ім зрабіць круты паварот у вайне, але якімі сродкамі і сіламі - не гаворыць.

- А якія вывады немцы робяць з таго, што мы будуем? - зноў задаў пытанне хлопец.

- Калі б наш урад не быў перакананы, што гарады і вёскі адваяваны намі навечна, дык не траціў бы дарэмна сродкі. Немцы гэты фактар улічваюць. Так, будуем. Бяры, Зімін, сваю ўзрыўчатку, хлопцы ўжо заканчваюць латаць вокны, і пойдзем да каробкі, якую нам вылучыў выканком для нарыхтоўкі цэглы, - звярнуўся дырэктар да Рамана.