Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

- Не. Вялікае вам дзякуй, таварыш палкоўнік. Нашу сустрэчу я запамятаю на ўсё жыццё.

Палкоўнік падняўся і правёў Рамана да выхаду. На развітанне моцна паціснуў руку і пажадаў шчаслівай дарогі.

Салдаты хутка адкапалі скрыню і насыпалі два паўмяшкі пшаніцы. Раман у кутку хлява з-пад пацярухі дастаў некалькі плітак толу і венгерскі пісталет. Гэта ўсё ён захаваў, яшчэ калі быў у партызанах. Тол у атрад прыслалі з Вялікай зямлі, але група падрыўнікоў не паспела яго выкарыстаць, а пісталет Раман адабраў у палоннага, якога партызаны захапілі каля чыгункі. Тол Раман выкарыстае на будаўніцтве тэхнікума. На нарыхтоўку цэглы адвялі вялізную сцяну з разбуранага дома... А вось навошта яму пісталет, ён сам не ўяўляў.

Узяў так, няхай будзе.

Салдаты заўважылі, што Раман паклаў штосьці ў рэчавы мяшок, і хлопец нават пачуў, як адзін з іх шапнуў другому: «Напэўна, сала». Салдаты жылі не так ужо ў дастатку, і Раман спачатку вырашыў: «Скажу, што гэта за сала, а то падумаюць пра мяне, што нейкі скупярдзяй». Але завагаўся. Не, яны могуць яшчэ западозрыць, што ўзяў узрыўчатку з якой-небудзь нядобрай мэтай. Як-ніяк ужо выйшлі на поле і крочылі ў тым напрамку, адкуль давала залп «кацюша». Яму здавалася, што салдаты не ў настроі, і толькі праз гэта «сала». У аднаго нават нешта хруснула на зубах. «Напэўна, грызе сухар, есці хоча», - падумаў Раман. Ды і ў самога ад раніцы ў роце нічога не было. «О, каб у мяне было сала, хоць без хлеба, а ўсё роўна па кавалку з'елі б», - аблізаў Раман салёныя ад поту губы.

- Адпачнём, - прапанаваў салдат, што ішоў ззаду. - Пшаніца цяжкая, нібы волава.

- Перакурым, - сказаў другі. - На, партызан, паперу, і ты закуры.

- Не, дзякую, я не куру. - Яшчэ горш стала на душы ў Рамана. «А я засыпаў зернем «сала» ў рэчавым мяшку і маўчу».

Хлопцу нават стала горача. «Сказаць?» - задаў сам сабе пытанне. «А навошта яму тол?» - падумаюць салдаты. Калі б яшчэ Раман не ведаў пра шпікоў, якія тут блукалі пад выглядам партызан, а так западозраць і яго ў нячыстай справе. Не, ён не прызнаецца, хутка салдаты вернуцца назад.

- Жраць хочацца, - сказаў зусім малады салдат, які хрумстаў штосьці па дарозе.

- Хлопцы, у мяне няма сала. Гэта я толу ўзяў кілаграмы два.

- А хто табе што гаворыць пра сала. Мы пажартавалі там, у хляве. Выляжала б яно там у кутку, на перадавой, калі мышэй поўна галодных.

- Тол мне патрэбен на нарыхтоўку цэглы для будаўніцтва тэхнікума.

- Якога тэхнікума? - пацікавіўся той жа салдат.

- Рачнога.

- Будуйце, будуйце, жывым застануся, і я туды пайду вучыцца. Яшчэ з дзяцінства марыў капітанам парахода стаць.

- Чаму ты не сказаў нам, мы б табе яшчэ толу далі, - заўважыў старэйшы.

Пасля гэтай размовы Раману стала лягчэй на душы. Выглянуў месяц у акно разарванай хмары, прабег сваім халодным святлом па полі, пашарыў у кусточках ля балота, па сетках, нацягнутых над гарматамі, і ці то ад сораму, што падгледзеў сакрэты зямлян, ці то ад крыўды, чым яны займаюцца, зноў закрыўся хмарай.

Раману пашанцавала. Раніцай вайсковая машына падвезла яго да хаты, у якой часова пасялілася маці з дзецьмі. Праўда, маці ўжо дома не было, яе забралі ў тэрмінова арганізаваны прыфрантавы шпіталь для цывільных, якія хварэлі на тыф. Абстрыжаныя сястра і брат ужо адчувалі сябе лепш, але яшчэ былі слабыя. Ім неабходна было добрае харчаванне, так сказаў лекар. Раману змалолі пшаніцу, затым ён збегаў да камандзіра вайсковай часці, які аддаў загад, каб з кухні выдавалі штодзённы салдацкі паёк партызану, што вярнуўся нядаўна са шпіталя. Раману неабходна было затрымацца яшчэ на некалькі дзён, каб падтрымаць сястру і брата. Хутка брат мацней стане на ногі і будзе сам з кацялком хадзіць да салдацкай кухні. Так Раман дамовіўся з кухарам.

Але як ні спяшаўся Раман уладкаваць усе свае гаспадарчыя справы, на спатканне з Надзяй ён не паспеў.

«І чаму я не сказаў ёй, што паеду дадому?» - дакараў сябе хлопец.

IV

Да гэтай сустрэчы Надзя рыхтавалася асабліва старанна, нават лязом нажа заламала свае доўгія вейкі, выкленчыла пудры і духоў у старэйшай сястры. Як і кожнай маладой дзяўчыне, ёй здавалася, што ад гэтага ў значнай ступені будзе залежаць яе поспех. А Вера кпіла з сястры. Яна ўжо даўно сябравала з хлопцамі і нават дамовілася з адным маёрам, што, як толькі закончыцца вайна, ён прыедзе і яны згуляюць вяселле. А пакуль яна штодня атрымлівала лісты-трохкутнікі з-пад Ковеля, куды неўзабаве перакінулі яе сябра і дзе ён удзельнічае ў жорсткіх баях мясцовага значэння. Маёр яе пераканаў, што савецкаму афіцэру больш падабаюцца тыя дзяўчаты, якія ходзяць проста, нават у зусім танных сукенках, чым расфарбаваныя, расфуфыраныя. Апошнія - гэта выключэнне з тых людзей, якія доўгі час жылі пад ярмом акупантаў. І Вера хадзіла проста. Нават сваю лепшую сукенку яна аддала сястры.