Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

- Калі гэта ты мяне відзел, давай не крычы, а лепш прапусці. Мне дазволілі, нават у сельсавеце каня далі. Я павінен з'ездзіць у сваю вёску - Карму, ведаеш такую, і ўзяць крыху харчоў. Сям'я пухне ад голаду, хворыя ўсе.

- Хто тэбе дазволіў?

- Сельсавет.

- Назад! - выхапіўшы ў Рамана лейцы, салдат павярнуў каня ад шлагбаўма. - Матай, матай, ваш сэльсавет, а мой Сталін.

- А дзе твой начальнік?

- Здэсь, - паказаў на хату салдат. - У нас нет начальнік, маёр, ён то жэ скажэт.

Раман павярнуў да двара, на які ўказаў салдат. Знешне здавалася, што ў хаце няма ніякага жыцця. Але калі хлопец адчыніў дзверы, убачыў: у другім пакоі гарэла лямпа і за сталом сядзеў ужо немалады маёр. Раман прывітаўся і запытаў, ці можна яму праехаць у Карму.

- Чаго вам туды, там жа пярэдні край.

- Я ведаю. Але мая маці з сям'ёй эвакуіравана адтуль за Дняпро, і ім няма чаго есці. Трэба адкапаць і завезці хоць пару мяшочкаў збожжа. Я дамовіўся там з камандзірам часці, і ён мне паабяцаў змалоць.

- Вашы дакументы?

Раман дастаў з кішэні партызанскую даведку, ордэнскую кніжку, пасведчанне тэхнікума і ўсё працягнуў маёру.

Раптам з пярэдняга пакоя ўвайшла сялянка. Маёр разглядваў дакументы, а жанчына - Рамана.

- Прапусціць вас не можам, - сказаў маёр, аддаючы назад дакументы. - Нядаўна тут ля Кармы пад выглядам партызан злучылася група з нашымі войскамі. І да яе аднесліся бяспечна. Ноччу тыя «партызаны» схапілі нашага салдата і павярнулі назад цераз перадавую... Вось бачыце.

Загаварыла жанчына:

- А сынок мой, вы былі партызанам! Я ж думала, вы загінулі. Вы памятаеце, былі тут у маёй хаце, я вам есці наварыла, і вы толькі паселі за стол, а ваш вартавы падхопліваецца і крычыць, што немцы акружаюць. Вы пабеглі, і адразу ж каля балота паднялася такая страляніна. Тады нашы людзі закапалі там некалькі партызанаў, я, праўда, не хадзіла. Вы былі камандзірам у іх, я запомніла.

- Дык вы ведаеце яго? - звярнуўся маёр да сялянкі.

- А як жа, гэта свой хлопец, партызан, яго тут многія ведаюць. А дзе ж ваша маці? - зноў звярнулася жанчына да Рамана.

- За Дняпром. Ды ўсе захварэлі на тыф.

- І я ж там. Але вось прыйшла, каб тое-сёе ўзяць. Да нас яшчэ пускаюць, а да вас - не.

- Што, вам даводзілася да нашага прыходу тут змагацца? - запытаўся маёр.

- Так, таварыш маёр.

- Тады я вас прапускаю. Вазьміце вось гэта, - маёр паставіў трохкутную пячатку на паперку і працягнуў Раману.

Раман глянуў на паперку. Там было напісана: «Вартавы, прапусціць». Ён падзякаваў і хуценька пайшоў з хаты.

Салдат асвяціў ліхтарыкам пропуск, штосьці буркнуў на сваёй мове і падняў шлагбаўм.

«Пашанцавала, - думаў Раман. - Каб не гэтая жанчына, давялося б ехаць паражняком назад. А там так спадзяюцца і маці, і сястра, і брат, што я іх выратую ад голаду».

Раман успомніў жанчыну і бой каля гэтай грэбелькі. Тут загінуў тады Міша, пра якога ён расказваў Надзі. Каб крыху яшчэ, дык і яму, Раману, тады была б смерць. Ён сутыкнуўся нос у нос з гітлераўцам у кустах, абодва кінуліся назад і адначасова абодва павярнуліся, але Раман паспеў стрэліць першы. Немцы трупы сваіх салдат забралі, а партызан пахавалі людзі.

Раман спыніў каня на грэблі, саскочыў з санак, зняў сваю цяжкую шапку і моўчкі пастаяў на тым месцы, дзе некалі адбыўся бой. Паглядзеў па абочынах, нідзе ніякай магілкі не відаць. «Закончыцца вайна, тады я прыеду сюды, - падумаў ён. - Цудоўныя тры хлопцы загінулі». Сеўшы на санкі, Раман крануў каня і задумаўся. Перад вачыма паўсталі маці, сястра, брат, Надзя. І як ён, ідучы да маці, марыў пахваліцца, што ў яго ёсць дзяўчына, студэнтачка. Але маці на хвіліну апрытомнела, глянула на сына і зноў пачала трызніць. Пра якую дзяўчыну гаварыць ёй у такі момант...

Раптам за балотцам пачулася: «вы-ы-ў - вы-ы-ў - вы-ы-ў...» - і ўгору шмыганулі стрэлы ярка-белага агню. Недзе за вёскай, куды ехаў Раман, громам пракаціліся выбухі. Раман здагадаўся, што гэта дала залп «кацюша». За ёй ударылі некалькі гармат, залапаталі мінамёты. Прыфрантавы конік хлюпаў па лужынах і не звяртаў увагі на выбухі. Кананада была нядоўгай. Але, пад'ехаўшы бліжэй да вёскі, Раман пачуў, як недзе там, недалёка, на захадзе, трашчалі кулямёты, аўтаматы, убачыў, як узвіваліся ракеты, асвятляючы невысокі лясок. Нават даносіліся крыкі «ўра». Гэта праходзіла так званая разведка боем.

Не пазнаць было роднай вёскі. Некаторыя хаты былі разбураны ўшчэнт, вакол двароў ніякіх агароджаў, дзе-нідзе толькі тырчалі адзінокія дрэвы. Там-сям аднекуль з-пад зямлі выскоквалі іскры. Салдаты не жылі ў хатах, а сядзелі ў бліндажах, з якіх на паверхню выходзілі распаленыя да чырвані бляшаныя трубы. У Раманавым двары таксама быў такі бліндаж. Каля яго спыніў ён свайго каня.