Владимир Федосеенко - Віхры на скрыжаваннях

Камбрыг і камісар выйшлі з бліндажа разам з Валодзем і праводзілі яго па лесе. Шуршэла пад нагамі пажухлае лісце, з лапак елак і соснаў сыпалася рудая ігліца, якую змяняла зялёная. Камбрыг ішоў першым. Затым ён спыніўся ля вялізнага сівога каменя на ўскраіне лесу, паставіў на яго нагу і ўсміхнуўся:

- Я яшчэ да вайны чуў легенды пра гэты камень. Адны расказвалі, што мужык запрог вала і паехаў на Вялікдзень у лес па дровы. Сек, сек, а калі вярнуўся да калёс, дык вол яго ўжо акамянелы ляжыць. Другія ж гаварылі, што гэты камень чэрці неслі ў Бярэзіну, але заспявалі пеўні, і яны не ўтрымалі яго, бо калі пеўні заспяваюць, сіла ў чарцей знікае...

- Больш верагодная, відаць, першая легенда, - сказаў Сяргееў. - Глядзіце, вельмі ж камень падобны на вала. І галава акрэслена і лапаткі, вядома, час крыху абрысы сцёр, а прыгледзішся добра - вол.

Валодзя пільна глядзеў на камісара, каб заўважыць, сапраўды ён так думае ці жартуе. Але Сяргееў засмяяўся, і хлопец зразумеў, што камісар сваёй фантазіяй абгрунтоўвае легенду.

- Ну, мне трэба спяшацца, каб да пеўняў быць на месцы. Бо і ў мяне, нібы ў тых чарцей, калі заспяваюць пеўні, дык сіла знікае, спаць хочацца, - засмяяўся Валодзя.

- Добра, - трасануў за плечы дыверсанта камісар. - Жадаем табе поспехаў і шчасця. Да сустрэчы на вызваленай зямлі.

Валодзя развітаўся з камбрыгам. Зрабіўшы некалькі крокаў, ён азірнуўся, памахаў рукой і знік у лясным гушчары.

XVI

На мокрую зямлю густа валіў снег. Чарнелі толькі свежыя дарогі, а тыя, па якіх ніхто не ступаў, зараслі быльнягом і цяпер ляжалі пад белай коўдрай. Падбяліў снег і дворышчы спаленых вёсак.

Фашысты паўзлі ад Бярэзіны наўпрасткі. Дзе-нідзе ім удалося фарсаваць рэчку, і цяпер яны ехалі і брылі разрозненымі групамі.

Работы дыверсантам было многа і асабліва Данілаву. Ён увесь час гарцаваў на Валодзевай кабыле і з снежнай муці выскокваў да немцаў, папярэджваў іх, каб не імкнуліся на гравейку, што вядзе на Слабаду, бо масты ўсе знішчаны і яна замініравана. Так ён накіраваў многа машын і пяхоты па грэблі ў балота.

Раптам дыверсанты заўважылі, што з правага боку гравейкі ў невялічкай вёсцы спынілася каля батальёна гітлераўцаў. Данілаў у гэты момант якраз пад'ехаў да сваёй групы.

- Таварыш камандзір, - звярнуўся ён да Валодзі, - немцы рухаюцца па пракладзенай дарозе ўслед за тымі, якіх я накіраваў у Алёс. А вы ўжо гравейку замініравалі?

- Мала мін, трэба эканоміць. Некалькі паставілі. Ты зараз жа здымай іх дарожны ўказальнік, бяры адну міну, паедзеш на тую дарогу і ўсё паставіш там. Указальнікам накіруй немцаў на нас, інакш кажучы, на гэту вёсачку. Міну пастаў за ўказальнікам на каляіне. Хто захоча ехаць прама, таму яна будзе пачастункам. Няпраўда, аглоблі павернуць. Калі добра сцямнее, мы раздзелімся на дзве групы: адна ў кустах ля гравейкі будзе, а другая падыдзе да вёскі. Як толькі накіраваная табой калона пакажацца, па ёй ад вёскі нашы хлопцы адкрыюць агонь, а ў адказ паляцяць нашы чэргі ў вёску. А калі немцы завяжуць між сабой бой, мы па кустах адступім назад. Нас сустракай вунь у тым лажку, зразумела?

- Так.

Данілаў узяў міну, выцягнуў кол з указальнікам і зноў знік у снежнай віхуры. Валодзя ўпершыню заўважыў, што кабыла не зусім ахвотна пабегла, і толькі цяпер успомніў, што хутка суткі, як яна не кормлена. Хлопцы грызлі сухары, а ў камандзіра ад учарашняга нічога ў роце не было. Не бачыў ён, каб і Валя свой рэчавы мяшок развязвала. Смачна запахла яго набрынялая скуранка, і ён некалькі разоў праглынуў сліну.

- Камандзір, дык чаго стаім? - звярнуўся Анатоль.

- Так, ты, Грышка і Калоша пойдзеце да вёскі, а мы з Валяй застанёмся тут. Калі пакажацца, што вашага агню мала, кіньце гранату, каб больш уцягнуць немцаў у бой.

Хлопцы пайшлі, а Валодзя зняў рэчавы мяшок, сеў пад лазовы куст і разаслаў крысо скуранкі.

- Сядай, Валечка. Давай хоць па сухару з'ядзім. Я думаю, што калі ў нас будзе і далей такое напружанне і на дварэ давядзецца начаваць, дык ты пойдзеш у Дубовую Граду да маёй маці. Па-мойму, туды немцы не зойдуць. Ты там і пачакаеш, пакуль нашы прыйдуць.

- Ты не прастудзіўся?

- Чаму?

- У цябе, напэўна, тэмпература. Хопіць, што ў Дубовай Градзе ўжо адна партызанка сядзіць...

- Ты ўпадзеш, не здолееш хадзіць.

- Жанчына можа большыя цяжкасці перанесці, чым мужчына, гэта табе зразумела? Я не буду есці сухар, і вось пабачыш...

- Еш са снегам, смачней. Чаго ты злуеш? Каб ты была да гэтага не паранена, дык і сілы больш было б. Табе зусім не сорамна пачакаць вызвалення дзе-небудзь на печы.