Владимир Федосеенко - Віхры на скрыжаваннях

- Не-е, - саромеючыся, адказала дзяўчына. - Я толькі думаю, колькі трэба мець і развагі, каб ваяваць і жыць.

- А-а, у лагеры ты б гэтага не ўбачыла. Там стаяць сакрэты, вартавыя, спі сабе. А дыверсанту трэба кожны крок узважваць. Хлопцы вось ведаюць.

Партызаны засмяяліся.

- Камандзір, навошта Валі світка, я накрыю яе, - сказаў Анатоль.

- Ну, ну, ты ўжо сваю «пралетарачку» накрывай. Ці прыгожая яна? Як, Павел, ты больш разбіраешся?

- Нішто сабе!

- Я вам не пакажу.

- Пакінуў камандзіра і паляцеў на яго кані.

- Хто ж ведаў, што так здарыцца, - спахмурнеў Анатоль.

- Нічога, будзем вяртацца назад, мы да яе ўсе заедзем. Я таксама люблю слухаць гітару.

Паўз акно мільганулі тры постаці, і партызаны сціхлі. Першай зайшла ў хату дачка Ігната, прывіталася. Але ад парога не адыходзіла.

- Праходзьце і сядайце, - прапанаваў Валодзя.

- Я разгубілася, тут столькі хлопцаў.

- Дык вы ж ведаеце ўсіх. Я і то прыпамінаю вас. Калісьці былі на нашай вечарынцы.

- Я вас таксама памятаю, але вы вельмі змяніліся.

- Час прайшоў.

- Так. На майго мужа падобны сталі.

- Гэта толькі формай. Але ж ваш муж лейтэнант быў. Памятаю, хваліліся, - засмяяўся Валодзя. - Толькі не ведаю, як завуць вас.

- Лора.

- Ларыса Ігнацьеўна, значыць. Праходзьце.

- Жанчына прайшла і села на бацькава месца.

- Мы вас запрасілі, каб даведацца, хто вам сказаў у мінулы раз, што ў вашага бацькі знаходзяцца партызаны.

- Не памятаю. Немцы стаялі ўбаку, а нас, жанчын, многа сабралася... - яна задумалася.

- Ну і што далей?

- Нехта тады сказаў, каб я схадзіла да бацькі і паведаміла партызанам, што немцы прыйшлі здавацца. Я спачатку адмаўлялася, што ніякіх партызан у бацькі няма. Але мяне пераканалі, што немцы прыйшлі, каб іменна здацца ў палон.

- А вы ведалі, што партызаны тут ёсць?

- Мяне запэўнілі, што ёсць. Я прыйшла і сапраўды...

- Хто, хто вас запэўніў?

Жанчына зноў задумалася і адказала:

- Не памятаю.

Валодзя некалькі хвілін маўчаў, а Анатоль са злосцю заўважыў:

- Тады яна ведае ўсіх, хто там быў, няхай назаве, а я зараз жа прывяду іх сюды.

- Так, назавіце жанчын. Ці таксама не памятаеце?

- Мне загадалі не казаць, а чаму, я не ведаю.

- Хто? - падхапіўся камандзір. - Немцы?

- Не.

- Жанчыны?

- Ну і яны.

- Хто першы? Адзін хтосьці ж сказаў?

- Поп, - ціха сказала Ларыса Ігнацьеўна. - А ён вёску выратаваў, і ўсе яго слухаюць. Але каб я ведала, што так здарыцца, то, наадварот, перадала б, каб партызаны ўцякалі.

- Чаго ж вы баяліся прызнацца?

- Ды што здарыцца з папом, дык мне ад бабулек-суседак жыцця не будзе, з'ядуць. А забітага партызана ўжо ўсё роўна не вернеш.

- А колькі ён мог бы яшчэ знішчыць, вы пра гэта не думалі?

- Я думала, што партызаны пасля такога выпадку ўжо не трапяць на такую вуду. А дурная, і не падумала, адкуль поп ведае, што немцы здавацца ідуць, бо пры нас ён з імі не размаўляў. Праўда, я папу не паверыла. Але падышоў да нас афіцэр і гаворыць: «Дзе партызаны, мы плен, мы плен». Я гляджу - ён быў без зброі, у руках трымае чамадан. Ну, я і пайшла...

- Мы за тое не абвінавачваем, верым, што вы хацелі добрую паслугу нам зрабіць, але ж ваша непрызнанне магло прывесці да гібелі ўсіх нас. Воляй-няволяй вы дапамаглі ворагу, а гэта ўжо злачынства.

- Каб я ведала, што вы тут, я прапанавала б не заставацца нанач.

- А каго трэба баяцца, вы б не сказалі.

- Можа б, канкрэтна і не сказала, а што баяцца трэба...

- Добра, толькі я вам напаследак скажу, што так жонцы савецкага афіцэра да сваіх людзей адносіцца няможна. Калі на каго падазронасць пала, што ён здраднік, трэба паведаміць нам, а мы разбяромся. Можаце ісці.

- Толькі нікому не гаварыце, што я сказала, а то маю сям'ю таксама расстраляюць, - на адыходзе папрасіла жанчына.

- Не, мы зараз пойдзем у царкоўны звон біць, а калі збяруцца людзі, аб'явім, што сказала яна, - засмяяўся камандзір. - Дык бачыце, што святы айцец зрабіў, а?

- Пайду зараз на кавалкі разнясу чорта валасатага, - падхапіўся з услона Пыліла.

- Пойдзем, пойдзем, - падтрымалі яго некаторыя партызаны.

- Так ужо адразу! Прыедуць - вёску спаляць і нашых людзей паб'юць.

- Дык што - жывым пакінуць? - наступаў Павел.

- Ніхто гэтага не сказаў. Трэба, каб здраднік на злачынным дзеянні душу аддаў, а не ў падушках. Бацька мой заўсёды папракаў маці, калі яна пачынала біць ката за тое, што ён учора смятану злізаў. Трэба захапіць на месцы, калі шкоду робіць, тады і пакараць. Вось і ў нас павінна быць так, пайшоў поп шкоду рабіць - атрымай па заслугах. Я ўжо вам гаварыў, пабудзем на могілках, пакруцімся каля папоўскага двара і пойдзем, толькі не ў поле, а на жлобінскую дарогу. Поп павінен ехаць з даносам. Мы прапусцім, няхай паведаміць, а на зваротным шляху справім яму паніхіду. Ён з немцамі разам ехаць не будзе. Вось яны яго і падбяруць на дарозе. Паспрабуй разбярыся, каго напаткаў ён. Ідэя. Каля яго і мінку падкладзём. Там нашы людзі не ходзяць. Праўда, дзядзька Ігнат? Чаго такі сумны?